Geneza ustawowego prawa zastawu sięga czasów na długo sprzed wejścia w życie przepisów prawa przewozowego. Zgodnie z brzmieniem art. 790 § 1 kodeksu cywilnego dla zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu, w szczególności: przewoźnego, składowego, opłat celnych i innych wydatków, jak również dla zabezpieczenia tychże roszczeń przysługujących poprzednim spedytorom i przewoźnikom, przysługuje przewoźnikowi ustawowe prawo zastawu na przesyłce, dopóki przesyłka znajduje się u niego lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać za pomocą dokumentów. Ustawowe prawo zastawu przysługujące przewoźnikowi na przesyłce stanowi uprawnienie wynikające wprost z ustawy (ex lege) i przewoźnik nie musi zawierać w tym zakresie żadnej dodatkowej umowy. Prawo to umożliwia wierzycielowi dochodzenie zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stały się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne (art. 306 § 1 KC). Zaspokojenie wierzytelności z rzeczy, które zostają obciążone zastawem następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Należy zaznaczyć, że zgodnie z powyższym przepisem, zastaw ustawowy na przesyłce nie może mieć miejsca w odniesieniu do przesyłek tzw. szczególnej kategorii, tj. organów władzy i administracji państwowej oraz organów wymiaru sprawiedliwości i ścigania. [Brzmienie przepisu w tym zakresie nie jest jednoznaczne, ale należy uznać, że odnosi się on zarówno przesyłek nadanych przez wyżej wymienione organy, jak również do tych które mają być dopiero wydane któremuś z wymienionych organów jako odbiorcy, niezależnie od tego czy ten jest już jego prawnym właścicielem]
W. Górski, K. Wesołowski, Komentarz do przepisów o umowie przewozu i spedycji, , s. 127. Uprawnienie przewoźnika wynikające z art. 57 ust.1 ww. ustawy jest obwarowane pewnym istotnym ograniczeniem, mianowicie faktem bycia w posiadaniu przez przewoźnika przesyłki objętej prawem zastawu bądź też możliwością rozporządzania nią na podstawie dokumentów. Jeśli chodzi o pojęcie posiadania przesyłki przez przewoźnika, przepis rozciąga fakt posiadania również na osobę, która dzierży przesyłkę w imieniu przewoźnika. Pojęcie rozporządzania przesyłką należy w tym przypadku odnieść do sytuacji, kiedy przewoźnik mógłby dokonać przeniesienia jej własności na inną osobę i posiadałby konieczny do tego dokument. Dokumentem, który mógłby zostać w takiej sytuacji wykorzystany jest np. list przewozowy, zlecenie spedycyjne czy też dowód przyjęcia towaru na skład, zwany dowodem składowym ( W. Górski, K. Wesołowski, Komentarz do przepisów o umowie przewozu i spedycji, s. 127).
Autor:
Łukasz Medaj
Prawnik