Przedsiębiorcy uczestniczący w łańcuchach przewozowych niejednokrotnie spotykają się z trudnościami w uzyskaniu zapłaty za swoje usługi. W niektórych przypadkach warto rozważyć dwie możliwości, a mianowicie być może mamy możliwość dokonania Cesji, która nie wymaga zgody dłużnika (art. 509 kc) lub możemy dokonać wstąpienia w prawa wierzyciela, które wymaga zgody dłużnika (art. 518 kc).
O czym należy pamiętać? Co to jest cesja?
Cesja: wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.
Zanim wierzytelność zostanie zakupiona lub przejęta w rozliczeniu, należy dokładnie sprawdzić umowę, z której ona wynika. Ustalić należy, czy nie ma w niej kluczowego zdania mówiącego o tym, że na przelew wierzytelności musi się zgodzić dłużnik. Koniecznym jest dokładne przeczytanie wszystkich załączników do umowy. Zapis zabraniający sprzedaży wierzytelności bez zgody dłużnika może się bowiem kryć w dokumentacji dołączonej do umowy, będącej jej integralną częścią, a nawet na fakturze VAT. Tak więc nie można poprzestać na przestudiowaniu samej umowy – trzeba też „przebić” się przez wszystkie załączniki. Zapis zabraniający przelewu wierzytelności może być bowiem ukryty właśnie w załączniku stanowiącym część umowy.
W postanowieniu z dnia 6 lipca 2005 r., sygn. akt III CZP Sąd Najwyższy uznał, że stwierdzenie wierzytelności pismem w rozumieniu art. 514 K.c. może nastąpić także w wyniku wystawienia przez wierzyciela dokumentu (np. faktury) potwierdzającego wykonanie zobowiązania i akceptowanego przez dłużnika. Jeśli więc na takim dokumencie znajdzie się wzmianka o konieczności uzyskania zgody dłużnika na przelew wierzytelności, to będzie ona skuteczna wobec nabywcy wierzytelności. W konsekwencji nie będzie on mógł żądać zapłaty od dłużnika, jeśli ten na przelew nie wyraził zgody.
Odnośnie terminu wyrażenia zgody co do zasady kodeks cywilny stanowi w art. 520, że każda ze stron, które zawarły umowę o przejęcie długu, może wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna do skuteczności przejęcia, odpowiedni termin do wyrażenia zgody; bezskuteczny upływ wyznaczonego terminu jest jednoznaczny z odmówieniem zgody.
Przykładowe zastrzeżenie w umowie: „Cesja wierzytelności wynikających z niniejszej umowy jest zakazana, o ile zleceniodawca nie wyrazi pisemnej uprzedniej zgody na zbycie wierzytelności”.
Już po cesji należy poinformować dłużnika.
Gdy już zostanie zawarta umowa przelewu wierzytelności, należy pamiętać o dopełnieniu jeszcze jednej formalności. Mianowicie należy jak najszybciej powiadomić dłużnika o tym, że została zawarta umowa przelewu, w związku z czym powinien on zapłacić nie staremu, lecz nowemu wierzycielowi. Dlaczego jest to istotne? Może się bowiem zdarzyć, że dłużnik, nic nie wiedząc o przelewie, zapłacił staremu wierzycielowi (zbywcy wierzytelności). W takim przypadku nowy wierzyciel (nabywca wierzytelności) nie będzie mógł zmusić dłużnika, żeby ten zapłacił jeszcze raz – tym razem jemu.
Po otrzymaniu takiego pisma dłużnik powinien wstrzymać się z zapłatą pieniędzy staremu wierzycielowi. Obowiązuje bowiem zasada, że jeśli dłużnik o przelewie wiedział, a mimo to zapłacił staremu wierzycielowi, to zrobił to na własne ryzyko i może zostać zmuszony do zapłaty także nowemu wierzycielowi.
Jeżeli dłużnik skorzysta z uprawnienia umownego i nie wyrazi zgody na cesję, wierzyciel nie jest oczywiście pozbawiony możliwości działania. Jeżeli dłużnik jest w zwłoce z zapłatą należności możliwe jest skierowanie sprawy do sądu, co pozwoli z kolei na egzekucję wierzytelności. W tym zakresie istnieje możliwość wykorzystania szczególnego postępowania przed sądem – nakazowego lub upominawczego, które zapewnia sprawne rozstrzygnięcie sprawy.
Szczególny rodzaj przelewu wierzytelności – wstąpienie w prawa wierzyciela
Wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela polega na tym, że istniejącym stosunku zobowiązaniowym (dłużnik – wierzyciel), osoba trzecia wstępuje w miejsce dotychczasowego wierzyciela, dłużnik zaś zostaje z długu zwolniony, lecz zaciąga nowy dług wobec osoby trzeciej. W miejsce relacji dłużnik – wierzyciel powstaje relacja dłużnik – osoba trzecia (nowy wierzyciel). Następuje więc zmiana wierzyciela a wierzytelność wciąż istnieje wobec dłużnika.
W świetle art. 518 § 1 kodeksu cywilnego osoba, która spłaci wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty, przy czym ustawodawca wymienia sytuacje, w których taki stan rzeczy jest możliwy. Subrogacja ustawowa określona w dziale dotyczącym zmiany wierzyciela, jest szczególnym rodzajem przelewu wierzytelności.
Cessio legis dokonywane jest w celu zabezpieczenia interesów osoby trzeciej dokonującej spłaty wierzyciela, co w konsekwencji prowadzi do wygaśnięcia długu. W literaturze przyjmuje się, że wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela może nastąpić jedynie z mocy prawa. Wynika z tego, że wola wierzyciela do podstawienia osoby trzeciej na swoje miejsce, może się ziścić jedynie w drodze zwykłego przelewu, uregulowanego w art. 509 – 517 KC.
Jeśli świadczenie pieniężne jest wymagalne, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia zapłaty od osoby trzeciej, która chce spłacić dłużnika. Jeśli wierzyciel odmówi przyjęcia zapłaty, to popadnie w zwłokę wierzyciela. Osoba trzecia w takiej sytuacji powinna złożyć przedmiot świadczenia pieniężnego do depozytu sądowego. Natomiast w przypadku wierzytelności niewymagalnych (co do których nie upłynął jeszcze termin płatności) konieczna jest zgoda wierzyciela na przyjęcie zapłaty od osoby trzeciej, która chce wstąpić w miejsce dotychczasowego wierzyciela.
Autorzy: Karolina Kiwior, Karolina Łącka.