9 maj 2023
Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 11 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców, czas pracy kierowcy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Poza podstawowym systemem czasu pracy wyrażonym w tym przepisie ustawodawca wyodrębnił jednak również inne systemy czasu pracy kierowców, dając tym samym przewoźnikom możliwość wyboru. Jednym z nich jest właśnie system równoważnego czasu pracy.
Wprowadzenie do ustawy o czasie pracy kierowców kilku systemów czasu pracy to odpowiedź na różne potrzeby pracodawców związanych z branżą transportową oraz odmienną specyfikę poszczególnych firm. Wybierając optymalny dla siebie wariant, przewoźnicy mogą świadczyć usługi efektywniej, bez ryzyka naruszenia obowiązujących przepisów, czy też zmuszania swoich kierowców do nadgodzin. W jakich sytuacjach dla pracodawcy korzystny może okazać się system równoważnego czasu pracy i co go charakteryzuje?
Na czym polega system równoważnego czasu pracy?
Istotę równoważnego czasu pracy reguluje art. 15 ustawy o czasie pracy kierowców, przewidujący, że do kierowców wykonujących przewóz drogowy, mogą być stosowane rozkłady czasu pracy, w których jest dopuszczalne przedłużenie wymiaru czasu pracy ze standardowych 8 godzin na dobę do 12 godzin na dobę – w ramach systemu równoważnego czasu pracy. Kierowca może pracować po 12 godzin na dobę również w następujących po sobie dniach, ponieważ mimo wydłużenia dobowego czasu pracy nie będzie prowadzić to do naruszenia przepisów o dobowym wypoczynku, o którym mowa w art. 14 ustawy o czasie pracy kierowców. Zgodnie z treścią tego przepisu, w każdej dobie kierowcy przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku.
Przez przewóz drogowy, o którym mowa powyższym przepisie, należy rozumieć każdą podróż odbywaną w całości lub części po drogach publicznych przez pojazd, z ładunkiem lub bez, używanym do przewozu osób lub rzeczy (art. 2 pkt 2 ustawy o czasie pracy kierowców w zw. z art. 4 lit a rozporządzenia (WE) nr 561/2006).
Istota równoważnego czasu pracy polega na tym, że w systemie równoważnego czasu pracy tak przedłużony w poszczególnych dniach wymiar czasu pracy musi zostać zrównoważony skróconym czasem pracy w innych dniach lub dniami wolnymi od pracy.
Równoważny system czasu pracy wprowadza także precyzyjne regulacje w odniesieniu do okresu rozliczeniowego kierowcy. Okres ten nie może być co do zasady dłuższy niż 1 miesiąc. W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy można jednak przedłużyć, nie więcej niż do 3 miesięcy, natomiast przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych – nie więcej niż do 4 miesięcy.
Kierowca pracujący w nierównomiernie rozłożonych godzinach pracy powinien przepracować taką samą liczbę godzin w tym samym, przyjętym przez pracodawcę okresie rozliczeniowym, co kierowca pracujący w podstawowym systemie czasu pracy. Oznacza to tym samym, że ogólny wymiar czasu pracy w systemie równoważnym nie może być w praktyce wyższy od wynikającego z przepisów. Odnosi się to nie tylko do przytoczonego we wstępie art. 11, ale i 12 ust. 1 i 2, ograniczającego tygodniowy czas pracy kierowcy łącznie z godzinami nadliczbowymi do przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, z możliwością jego przedłużenia do maksymalnie 60 godzin, jeżeli średni tygodniowy czas pracy nie przekroczy 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.
System równoważny daje tym samym pracodawcom (jak również pracownikom) większą elastyczność, swobodę w realizowaniu określonych zadań. Pracy powyżej standardowych 8 godzin na dobę nie traktuje się tu jako pracy w godzinach nadliczbowych, za którą należy się dodatkowe wynagrodzenie. Jest to korzystne rozwiązanie przede wszystkim dla przewoźników zwykle wykonujących transport na dłuższych trasach, w tym z licznymi przystankami po drodze, ponieważ dzięki równoważnemu systemowi czasu pracy ich kierowcy mogą prowadzić pojazd nawet przez 10 lub 11 godzin na dobę.
Jak wprowadzić pracę w systemie równoważnym w zakładzie pracy?
Pracodawca, który chce zatrudniać pracowników w systemie równoważnego czasu pracy, powinien wprowadzić odpowiednie zapisy w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub obwieszczeniu, w zależności od tego, do prowadzenia którego z wewnątrzzakładowych źródeł prawa pracy jest zobowiązany.
W aktach tych należy określić w szczególności, do jakich grup pracowników znajduje zastosowanie system równoważnego czasu pracy, ile trwać będzie okres rozliczeniowy oraz w jaki sposób pracodawca będzie równoważył przedłużony, dobowy wymiar czasu pracy.
Należy również pamiętać, że dla kierowców wykonujących przewóz rzeczy lub okazjonalny przewóz osób nie trzeba ustalać rozkładów czasu pracy.
Możliwość łączenia równoważnego czasu pracy z przerywanym
Przepisy ustawy o czasie pracy kierowców w art. 19 dopuszczają możliwość, aby w uzasadnionych przypadkach w ramach równoważnego czasu pracy stosować także przerywany czas pracy, o którym mowa w art. 16. System przerywanego czasu pracy przewiduje nie więcej niż jedną przerwę w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin lub ewentualnie 6 godzin, jeżeli kierowca wykonuje przewozy regularne i dobowy wymiar jego czasu pracy nie przekracza 7 godzin. Jest on popularnym rozwiązaniem u kierowców w komunikacji miejskiej.
Stosowanie w ramach równoważnego czasu pracy systemu przerywanego musi nastąpić według z góry ustalonego rozkładu czasu pracy oraz z uwzględnieniem przepisów o obowiązkowym dobowym odpoczynku. Rozkład czasu pracy powinien obejmować okres co najmniej miesiąca.
Tego rodzaju połączenie to mieszany system czasu pracy, stanowiący zarazem wyjątek od art. 139 § 2 Kodeksu pracy, który zabrania stosowania przerywanego czasu pracy do pracownika objętego systemem równoważnym.
System mieszany pozwala tym samym planować pracę kierowcy z uwzględnieniem maksymalnie 5-godzinnej (lub 6-godzinnej) przerwy w niektórych dniach, przy jednoczesnym wydłużeniu lub skróceniu dobowego czasu pracy w pozostałych. Jest także możliwe, aby wykorzystać go tylko w obrębie jednego dnia pracy.
System równoważny a praca w porze nocnej
Stosując równoważny system czasu pracy kierowcy, nie wolno zapominać o regulacjach odnoszących się do pracy kierowców w porze nocnej. Przypominamy, że dla celów ustalania czasu pracy ustawa o czasie pracy kierowców wprowadza własną definicję pory nocnej, za którą traktuje okres czterech godzin pomiędzy godziną 00:00 a 7:00.
W przypadku, gdy praca kierowcy jest wykonywana w porze nocnej, jego czas pracy nie może przekraczać 10 godzin między dwoma kolejnymi okresami dziennego odpoczynku albo dziennego i tygodniowego okresu odpoczynku.
Równoważny czas pracy kierowcy a ograniczenia wynikające z Kodeksu pracy
W związku z tym, że równoważny czas pracy stosuje się względem kierowców pozostających w stosunku pracy, należy pamiętać, że poza ustawą o czasie pracy kierowców podlegają oni również przepisom prawa pracy.
W art. 148 Kodeksu pracy przewidziano, że m.in. w równoważnym systemie czasu pracy, czas pracy:
1) pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia,
2) pracownic w ciąży,
3) pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia,
Nie może przekraczać 8 godzin.
Pracownicy ci zachowują prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru ich czasu pracy.
Przykładowo więc pracownika – kierowcę opiekującego się 2-letnim dzieckiem można zatrudnić w równoważnym systemie czasu pracy, jednakże bez uzyskania jego zgody pracodawca nie może organizować mu pracy w wymiarze większym niż 8 godzin. Mając na względzie to, że za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru czasu pracy, przysługuje mu prawo do wynagrodzenia, zatrudnienie takiego kierowcy bez jego zgody na przykład na 9 godzin, będzie wiązało się dla pracodawcy z obowiązkiem zapłaty za tę dodatkową godzinę (godziny), podczas której pracownik w praktyce nie pozostawał już w jego dyspozycji.
Rozliczanie czasu pracy kierowców z kancelarią transportową LEGALTRANS
Rozliczanie czasu pracy kierowców to bez wątpienia jeden z najważniejszych, a nierzadko i przysparzających najwięcej trudności obowiązków przewoźników drogowych. Jeżeli chcą mieć Państwo pewność, że wszystko odbywa się w sposób rzetelny i zgodny z aktualnie obowiązującymi przepisami, zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią LEGALTRANS. Jako że pozostajemy ukierunkowani ściśle na obsługę prawną firm transportowych, ewidencjonowanie czasu pracy kierowców zawodowych stanowi jedną z naszych podstawowych usług. Zapraszamy do kontaktu.