Ustawa z dnia 6 stycznia 2023 r. o fundacjach rodzinnych wprowadziła do polskiego porządku prawnego nowy, specyficzny typ osoby prawnej – fundację rodzinną. Fundacje rodzinne nie są znane wyłącznie prawu polskiemu. Ustawodawca inspirował się w tym przypadku rozwiązaniami funkcjonującymi już w innych krajach, takich jak Austria, Malta, Szwajcaria. Jaka jest istota fundacji rodzinnej i w jakim celu powołuje się ją do życia? Kto może założyć fundację rodzinną i na jakich zasadach?
Fundacja rodzinna pozwala rodzinom na uporządkowanie spraw majątkowych i sukcesyjnych. Jej głównym celem jest ochrona majątku i zapewnienie jego płynnego przekazania kolejnym pokoleniom, bez konieczności dzielenia firmy czy sprzedawania jej po śmierci właściciela. Fundacja nie prowadzi działalności gospodarczej jak typowa spółka — zarządza majątkiem i może realizować określone cele, takie jak wspieranie członków rodziny czy finansowanie określonych inicjatyw. Katalog dozwolonych dla fundacji rodzinnej czynności podejmowanych w ramach prowadzenia działalności gospodarczej został ograniczony w katalogu znajdującym się w art. 5 ww. ustawy.
Istota fundacji rodzinnej – po co zakłada się fundację rodzinną?
Fundacja rodzinna jest rozwiązaniem prawnym, którego istota sprowadza się do zabezpieczenia prowadzonych często przez pokolenia biznesów rodzinnych. Ma ona na celu nie tylko ochronę zgromadzonego w tym czasie majątku, ale i kontynuowanie wizji oraz wartości jej założyciela.
Dzięki fundacji rodzinnej możliwe jest w szczególności zachowanie kontroli nad sukcesją majątku i utrzymanie go w jednych rękach, bez ryzyka jego upłynnienia albo rozdrobnienia, a także zachowanie ciągłości prowadzonego biznesu bez potrzeby bezpośredniego angażowania się w te sprawy członków najbliższej rodziny. Nie są to natomiast jedyne korzyści przemawiające za ustanowieniem fundacji rodzinnej.
Aby zachęcić właścicieli firm do kultywowania rodzimych tradycji i akumulacji kapitału, ustawodawca przewidział dla zainteresowanych liczne preferencje, zwłaszcza podatkowe. To m.in. brak podatku CIT przy tworzeniu fundacji rodzinnej i przekazywaniu jej majątku, zwolnienie z opodatkowania CIT działalności fundacji zgodnej z ustawą czy wyłączenie z podatku PIT i podatku od spadków i darowizny beneficjentów należących do tzw. zerowej grupy podatkowej, czyli będących najbliższą rodziną fundatora.
Co jest niezbędne, by utworzyć fundację rodzinną?
Powstawanie fundacji rodzinnej wymaga przejścia przez 6 podstawowych kroków:
Krok 1: złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie
Ustanowienie fundacji odbywa się albo w akcie założycielskim, albo w testamencie sporządzanym przez fundatora. Wymagana jest forma aktu notarialnego.
Fundacja rodzinna, którą ustanowiono w testamencie, może być spadkobiercą, jeśli zostanie wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu.
Krok 2: ustalenie statutu
Za ustalenie statutu fundacji rodzinnej odpowiada fundator. W statucie tym, sporządzanym w formie aktu notarialnego, powinny znaleźć się informacje takie jak: nazwa i siedziba fundacji rodzinnej, szczegółowy cel fundacji rodzinnej, beneficjenci lub sposób ich określenia i zakres przysługujących im uprawnień, zasady i tryb zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta, wartość funduszu założycielskiego, zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej.
Krok 3: sporządzenie spisu mienia
Spisu mienia wniesionego do fundacji na pokrycie funduszu założycielskiego dokonuje się pisemnie. Robi to fundator, natomiast zarząd aktualizuje spis mienia i odpowiada za aktualność tego spisu. W spisie mienia zamieszcza się także informację o aktualnych proporcjach wartości mienia wniesionego do fundacji rodzinnej przez każdego z fundatorów lub przez fundację rodzinną.
Krok 4: ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut
Fundacja rodzinna, podobnie jak inne osoby prawne, ma swoje organy – zarząd, radę nadzorczą oraz zgromadzenie beneficjentów. Prowadzeniem spraw fundacji rodzinnej, jej reprezentacją, a także realizacją celów fundacji rodzinnej określonych w statucie zajmuje się zarząd.
Krok 5: wniesienie funduszu założycielskiego
W przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim fundusz założycielski wnosi się przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych. Jeśli natomiast doszło do ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie, wniesienie funduszu założycielskiego powinno nastąpić w terminie 2 lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych.
Jest to obowiązek ciążący na fundatorze. To on jest zobligowany do tego, by wnieść do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej jednak niż 100 000 zł. Fundacja może dysponować zarówno nieruchomościami, jak i ruchomościami, a także udziałami w spółkach czy papierami wartościowymi.
Krok 6: wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.
Z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych fundacja rodzinna uzyskuje osobowość prawną. Staje się ona podmiotem praw i obowiązków.
Fundator – założyciel fundacji rodzinnej
Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych – założyciel rodzinnego biznesu lub współmałżonek. Fundacja rodzinna może być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora, chyba że do jej ustanowienia doszło w testamencie – wtedy fundator może być tylko jeden.
W związku z tym, że fundacja rodzinna koncentruje się na więziach rodzinnych, w przypadku spółek prowadzonych od dziesięcioleci przez kilku wspólników, są oni zobligowani do tworzenia odrębnych fundacji. Jest to motywowane także względami podatkowymi.
Ważne: Fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej.
Beneficjenci fundacji rodzinnej
Do grupy beneficjentów fundacji rodzinnej należy sam fundator, a także osoby fizyczne (w praktyce rodzina fundatora) oraz organizacje pozarządowe, prowadzące działalność pożytku publicznego.
To, kto może być beneficjentem i na jakich zasadach, każda fundacja rodzinna powinna określić indywidualnie i szczegółowo w statucie. Najczęściej rekomenduje się, by był to sam fundator wraz ze współmałżonkiem, jego dzieci oraz ich bezpośredni, żyjący zstępni.
Do podstawowych uprawnień beneficjentów należy uzyskiwanie określonych w statucie świadczeń oraz dostęp do informacji o prowadzonych przez fundację działaniach. Świadczenia otrzymywane od fundacji rodzinnej mogą być im przyznane pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu.
Należy także podkreślić, że spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta fundacji rodzinnej nie może zagrażać wypłacalności fundacji rodzinnej wobec jej wierzycieli niebędących beneficjentami tejże fundacji. Każdorazowo musi być to również uzależnione od bieżącej sytuacji finansowej fundacji rodzinnej.
Przywileje podatkowe dla fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna, jak każda osoba prawna, podlega przepisom podatkowym CIT, a więc ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych. Ustawodawca przewidział jednak w tym przypadku szereg zwolnień i ulg podatkowych.
W rzeczywistości obowiązek podatkowy na gruncie ustawy o CIT powstaje przede wszystkim, gdy:
- następuje przekazanie świadczeń beneficjentom, co jest opodatkowane stawką CIT 15%,
- fundacja podejmuje się działalności gospodarczej nieprzewidzianej w ustawie i wykraczającej poza dopuszczalny zakres – w takim przypadku uzyskiwany z takiej działalności dochód jest opodatkowany stawką CIT w wysokości 25%.
W fundacji rodzinnej może pojawić się również obowiązek zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych – PIT. Taka sytuacja będzie mieć miejsce w przypadku świadczeń otrzymywanych przez beneficjentów fundacji rodzinnej, które są opodatkowane jako dochody z innych źródeł w podatku dochodowym od osób fizycznych.
Stawki, jakie tu obowiązują, to PIT 10% dla beneficjentów z I i II grupy podatkowej w rozumieniu podatku od spadku i darowizn lub 15% – dla pozostałych beneficjentów.
Ważne: opodatkowaniu podatkiem PIT nie podlegają natomiast świadczenia na rzecz podatników z tzw. zerowej grupy podatkowej (najbliższa rodzina fundatora). W tym przypadku fundacja płaci tylko sam CIT w wysokości 15%.
