Spedytor, obok przewoźnika, to jeden z dwóch kluczowych podmiotów występujących w transporcie drogowym rzeczy. Nie dziwi dlatego, że określenie, jaka jest odpowiedzialność spedytora za szkody, pozostaje regularnie poruszanym w tej branży zagadnieniem. Ze względu jednak na sporą dynamikę w zakresie ustalania stosunków pomiędzy stronami uczestniczącymi w umowie przewozu, nie zawsze bywa to proste. Jak kształtuje się w takim razie odpowiedzialność cywilna spedytora i przewoźnika?
Na czym polega umowa spedycji i jak determinuje odpowiedzialność cywilną spedytora?
Punktem wyjścia do rozważań o odpowiedzialności spedytora jest wyjaśnienie, na czym polega umowa spedycji i jaka jest jej istota. Odpowiedzi na to pytanie udziela art. 794 KC, zgodnie z którego treścią przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem.
W odróżnieniu od umowy przewozu umowa spedycji koncentruje się przede wszystkim na czynnościach i usługach związanych z organizacją przewozu (np. przygotowanie dokumentacji przewozowej, wybór środka transportu, odbiór i wysyłka paczek, znalezienie przewoźnika), a nie stricte na samym wykonaniu przewozu przesyłki, a więc jej przemieszczeniu z punktu A do punktu B. Niemniej poszczególne czynności spedycyjne zostały uregulowane w samym przepisie dość ogólnie, co oznacza, że ich doprecyzowanie powinno nastąpić każdorazowo w treści samej umowy.
Nacisk na treść umowy spedycyjnej, ze względu na jej duże podobieństwo do umowy przewozu, kładzie także orzecznictwo. Zgodnie bowiem z wyrokiem SN z dnia 23 maja 2018 r., sygn. akt IV CSK 425/17 „Rozstrzygnięcie wskazanego problemu zależy przede wszystkim od treści konkretnie zawartej umowy. Jest to spowodowane bardzo bliską konstrukcją obu umów nazwanych, ale w związku z tym potrzebą wyróżnienia essentialia negotii, właściwych dla każdej z nich. W doktrynie stwierdza się w takim wypadku, że przewidzenie składników określonych mianem przedmiotowo-istotnych decyduje o ważności i skuteczności danej umowy”.
Co więcej, biorąc pod uwagę treść art. 796 KC, stanowiącą, że jeśli przepisy tytułu niniejszego albo przepisy szczególne nie stanowią inaczej, do umowy spedycji stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia, można zauważyć, że w umowie spedycji nie chodzi tyle, co o osiągnięcie określonego rezultatu, a o staranne działanie.
Dla ustalenia zakresu odpowiedzialności spedytora znaczenie będzie mieć w dodatku § 2 ww. art. 794 KC, który przewiduje, iż spedytor może występować w imieniu własnym albo w imieniu dającego zlecenie, co skutkuje koniecznością odwołania się do przepisów o przedstawicielstwie. Powołując się na wyrok SN z dnia 27 sierpnia 2019 r., sygn. akt V CSK 191/18, w pierwszym przypadku mamy do czynienia z konstrukcją zastępstwa pośredniego (spedytor działa we własnym imieniu, ale na rachunek dającego zlecenie), a w drugim przypadku – pełnomocnictwa (spedytor działa w imieniu dającego zlecenie i na jego rzecz).
Spedytor – odpowiedzialność w transporcie
Szukając odpowiedzi na pytanie o to, jaki jest zakres odpowiedzialności spedytora, należy sięgnąć przede wszystkim do przepisów ustawy Kodeks cywilny. Biorąc pod uwagę treść ww. art. 794 KC, spedytor będzie odpowiadać w pierwszej kolejności za czynności, które są istotą zlecenia spedycyjnego, i do których zobowiązał się on w zawartej umowie. Spedytor odpowiada tu na zasadach ogólnych za naprawienie szkody wynikłej z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania, na podstawie art. 471 KC i następnych.
Odpowiedzialność spedytora za przewoźnika
Gdyby jednak w wykonywaniu swoich zadań posługiwał się on osobami trzecimi, przepisem wskazującym na odpowiedzialność spedytora w transporcie za takie osoby, w tym odpowiedzialność spedytora za przewoźnika, będzie art. 799 KC. Zgodnie z jego treścią spedytor jest odpowiedzialny za przewoźników i dalszych spedytorów, którymi posługuje się przy wykonaniu zlecenia, chyba że nie ponosi winy w wyborze. Odpowiedzialność spedytora za przewoźnika ograniczono tu zatem jedynie do winy w wyborze i dotyczy ona wyłącznie wyboru dalszego spedytora oraz przewoźnika – nie powinno rozciągać się jej tym samym na inne podmioty. Jest to również niejako potwierdzenie, iż spedytora rozlicza się nie za efekt, a za staranne działanie.
Wina w wyborze może polegać m.in. na zaniechaniu weryfikacji przewoźników i dalszych spedytorów, z których usług korzysta podczas wykonywania zlecenia, pod kątem posiadania przez nich wymaganych uprawnień (dokumentów, licencji, zezwoleń, a nawet ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej spedytora/przewoźnika), czy też zlekceważeniu wiarygodnych ostrzeżeń co do profesjonalizmu i rzetelności tychże osób – a więc na niezachowaniu przez niego należytej staranności.
Odpowiedzialność cywilna spedytora, czyli odpowiedzialność spedytora za szkody
Istotny dla zakresu odpowiedzialności spedytora pozostaje także art. 800 KC, dający spedytorowi możliwość samodzielnego wykonania przewozu, z zastrzeżeniem, że w takiej sytuacji spedytor ma jednocześnie prawa i obowiązki przewoźnika. A co się z tym wiąże, zastosowanie znajdzie tu m.in. art. 65 Prawa przewozowego, ustanawiający odpowiedzialność spedytora za szkody polegające na utracie, ubytku lub uszkodzeniu przesyłki, do których doszło od momentu jej przyjęcia do przewozu, aż do jej wydania, a także za opóźnienie w przewozie przesyłki.
Co jednak istotne, na mocy art. 801 KC, odszkodowanie za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia aż do wydania przewoźnikowi, dalszemu spedytorowi, dającemu zlecenie lub osobie przez niego wskazanej, nie może przewyższać zwykłej wartości przesyłki, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa spedytora. Są to granice odpowiedzialności cywilnej spedytora.
Ponadto spedytor nie ponosi odpowiedzialności za ubytek nieprzekraczający granic ustalonych we właściwych przepisach, a w braku takich przepisów – granic zwyczajowo przyjętych.
Przepisy Kodeksu cywilnego odnoszą się także do przypadku, gdy na przewożoną przesyłkę składają się pieniądze, kosztowności, papiery wartościowe albo rzeczy szczególnie cenne. W takiej sytuacji spedytor ponosi odpowiedzialność jedynie wtedy, gdy właściwości przesyłki były podane przy zawarciu umowy, chyba że szkoda wynikła z jego winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa.
Stąd też spedytor, podobnie jak i przewoźnik, powinien posiadać ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej spedytora (OCS). Na mocy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej spedytora możliwe jest uzyskanie odszkodowania w razie, gdyby doszło do niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy przewozu i powstania szkody.
Ustalenie zakresu odpowiedzialności cywilnej spedytora i przewoźnika pod okiem specjalistów
Mimo że z pomocą przychodzą przepisy, w rzeczywistości ustalenie zakresu faktycznej odpowiedzialności spedytora nie zawsze bywa łatwe. Wynika to chociażby z faktu, że spedytor może podejmować się również wykonania przewozu, a tym samym będzie wstępować w takiej sytuacji w prawa i obowiązki przewoźnika.
Z tego właśnie względu kluczowa dla odpowiedzialności spedytora zawsze pozostaje zawierana z klientem umowa i wynikające z niej postanowienia, w szczególności odnoszące się do rodzaju świadczonych usług oraz uczestnictwa w takim zleceniu osób trzecich, jak dalsi spedytorzy bądź przewoźnicy.
W razie pojawienia się wątpliwości lub problemów interpretacyjnych zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią, która specjalizuje się w prawie przewozowym i działa na rzecz polskich przewoźników!