Prawo zastawu na przesyłce w świetle obowiązujących przepisów

Podczas wykonywania zleceń transportowych przewoźnicy bardzo często napotykają liczne trudności i przeszkody. Jednym z uprawnień, które przyznają im zarówno przepisy prawa krajowego, jak i międzynarodowego, jest prawo zastawu na przesyłce będące formą zabezpieczenia rzeczowego. Skorzystanie z ustawowego prawa zastawu wymaga jednak zaistnienia określonych okoliczności. Tylko wtedy czynność ta wywoła pożądane skutki prawne. W praktyce zdarza się niestety, że prawo zastawu jest realizowane z naruszeniem przepisów.

Prawo zastawu regulują trzy akty prawne: 

• Kodeks cywilny w art. 790 § 1;
• Ustawa prawo przewozowe w art. 57 ust. 1 i 2;
• Konwencja CMR w art. 13 ust. 1 i 2. 

Pierwsze dwa dokumenty znajdą zastosowanie do przewozów krajowych, natomiast do konwencji CMR odwołamy się w przypadku wykonywania transportu międzynarodowego. 

Prawo zastawu w przepisach krajowych 

Zastaw jest jednym z rodzajów zabezpieczeń rzeczowych. Dotyczy zarówno przesyłek towarów, jak i bagażu. Zastaw na przesyłce regulowany przepisami kodeksu cywilnego i ustawy prawo przewozowe przysługuje przewoźnikowi z mocy samego prawa. Aby móc powołać się na prawo zastawu, nie jest zatem konieczne wprowadzanie żadnych dodatkowych postanowień w umowie. 

Zgodnie z treścią art. 790 § 1 k.c. przewoźnik może skorzystać z ustawowego prawa zastawu na przesyłce w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu, w szczególności: 

• przewoźnego, 
• składowego, 
• opłat celnych i innych wydatków.

Zastaw może zostać ustanowiony również dla zabezpieczenia takich roszczeń przysługujących poprzednim spedytorom i przewoźnikom. 

Prawo zastawu przysługujące przewoźnikowi powstaje w momencie wydania mu przesyłki. Jest on uprawniony do jego realizacji wyłącznie, dopóki przesyłka znajduje się u niego lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać za pomocą dokumentów.

Ustawa prawo przewozowe w art. 57 ust. 1 wskazuje natomiast, że prawo zastawu na przesyłce stosuje się w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu. Wyjątek stanowią przesyłki organów władzy i administracji państwowej oraz organów wymiaru sprawiedliwości i ścigania. 

Jak realizować prawo zastawu? 

W związku z tym, że zastaw stanowi zabezpieczenie niemalże wszystkich roszczeń odszkodowawczych, przewoźnik powinien pamiętać, aby należycie zabezpieczyć zastawiony przedmiot. Przez okres realizacji prawa zastawu nie jest on ponadto uprawniony, aby korzystać z takiej przesyłki i rozporządzać nią. Jeżeli druga strona mimo realizacji prawa zastawu przez przewoźnika nadal nie wywiązuje się z obowiązku spełnienia swojego świadczenia, w celu zaspokojenia roszczeń wierzyciela konieczne będzie odwołanie się do przepisów dotyczących postępowań egzekucyjnych. Przewoźnik nie ma w takiej sytuacji prawa do tego, aby samodzielnie sprzedać zastawioną przesyłkę. Tylko wystąpienie na drogę sądową, która zakończy się wydaniem prawomocnego wyroku, pozwala uzyskać wierzycielowi wymagany do zaspokojenia roszczeń tytuł egzekucyjny. Następnie przewoźnik powinien złożyć wniosek do sądu o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności, po czym udać się do komornika z tytułem wykonawczym i wnioskiem o wszczęcie egzekucji.

Prawo zastawu na przesyłce – o czym warto pamiętać? 

Zanim zdecydujemy się na wykonanie prawa zastawu na przesyłce, należy pamiętać, że po pierwsze zastaw stanowi zabezpieczenie wyłącznie roszczeń wynikających z danej umowy przewozu. Prawo zastawu nie może służyć dlatego zabezpieczeniu wierzytelności, które wynikają ze wcześniejszych umów zawartych z tym samym kontrahentem. 

Po drugie, zastaw zawsze zabezpiecza tylko istniejącą wierzytelność – nie można ustanowić go zatem na wierzytelnościach przyszłych, które jeszcze nie istnieją. 

Po trzecie, zastawu nie ustanawia się w sytuacjach, w których płatność za fracht została odroczona. 

Po czwarte, prawo zastawu nie będzie mogło zostać realizowane w odniesieniu do przesyłek organów władzy i administracji państwowej oraz organów wymiaru sprawiedliwości i ścigania. 

Prawo zastawu w konwencji CMR 

Jeżeli przewóz towarów jest wykonywany na odcinkach międzynarodowych, w takich sytuacjach konieczne staje się odwołanie do konwencji CMR. 

Postanowienia odnoszące się do prawa zastawu w przepisach międzynarodowym znalazły się w art. 13 ust. 1 i 2. Zgodnie z brzmieniem tego artykułu, gdy towar znajdzie się na miejscu przewidzianym dla jego wydania, odbiorca ma prawo żądać od przewoźnika wydania za pokwitowaniem drugiego egzemplarza listu przewozowego oraz towaru. Gdyby doszło do zaginięcia towaru lub opóźnień w dostawie, odbiorca może w imieniu własnym dochodzić wobec przewoźnika praw wynikających z umowy przewozu.

Odbiorca, który korzysta z przysługujących mu praw, jest zobowiązany do zapłaty kwoty należności wynikającej z listu przewozowego. W przypadku zaistnienia sporu w tym przedmiocie przewoźnik będzie musiał dostarczyć towar tylko wtedy, gdy odbiorca udzieli mu zabezpieczenia.

Mając na względzie postanowienia zawarte w konwencji CMR, przewoźnik jest uprawniony do skorzystania z prawa zastawu wyłącznie wtedy, gdy: odbiorca nie dokona zapłaty w przewidzianym terminie oraz jeśli z treści listu przewozowego wynika wprost, że odbiorca jest zobowiązany do zapłaty przewoźnego. 

Przepisy międzynarodowe regulują prawo zastawu w bardzo wąskim zakresie. Przewoźnik przed skorzystaniem z tego uprawnienia powinien dlatego dokładnie przeanalizować sytuację, w jakiej się znalazł. Warto pamiętać, że bezprawna realizacja prawa zastawu może zostać potraktowana przez drugą stronę jako przestępstwo przywłaszczenia mienia. Jeżeli natrafili państwo na nierzetelnych kontrahentów i borykają się z problemami w realizacji umowy zgodnie z jej postanowieniami, zanim podejmą Państwo samodzielnie określone kroki, zachęcamy do uprzedniego kontaktu z naszą kancelarią transportową LEGALTRANS.