Przestrzeganie norm czasu pracy pozostaje kluczowe dla bezpieczeństwa kierujących pojazdami oraz innych uczestników ruchu drogowego. W przepisach szczegółowo określono dlatego dopuszczalne limity wraz ze wskazaniem, jakie sankcje grożą za ich przekroczenie. Z możliwością nałożenia mandatu powinien liczyć się jednak nie tylko ten kierowca, który przekracza maksymalny czas prowadzenia pojazdu, ale i ten, który skraca przysługujący mu czas odpoczynku.
Czas pracy kierowców, ze względu na specyfikę tego zawodu, normuje odrębna ustawa – ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców. Transport ciężki osób i rzeczy, a więc wykonywany pojazdami, których dopuszczalna masa całkowita łącznie z przyczepą lub naczepą przekracza 3,5 tony oraz pojazdami skonstruowanymi lub trwale przystosowanymi i przeznaczonymi do przewozu więcej niż dziewięciu osób łącznie z kierowcą, podlega również pod przepisy unijnego rozporządzenia nr 561/2006.
Czas pracy kierowcy to nie tylko czas prowadzenia pojazdu
Przypominamy, że ustawa o czasie pracy kierowców nakazuje zaliczać do czasu pracy kierowcy nie tylko sam czas prowadzenia pojazdu, ale również inne czynności związane z wykonywaniem przewozu, takie jak załadowywanie i rozładowywanie towaru, niezbędne formalności administracyjne, czynności spedycyjne, a ponadto czas pozostawania przez kierowcę, poza rozkładem pracy i na stanowisku pracy, w gotowości do wykonywania pracy. Do czasu pracy wlicza się także 15-minutową przerwę, nazywaną przerwą śniadaniową.
Normy czasu pracy kierowcy w przepisach krajowych
Czas pracy kierowcy zawodowego nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Jest to ogólna zasada wyrażona w art. 11 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców, odnosząca się do kierowców zatrudnionych w podstawowym systemie czasu pracy. Nie wolno jednak zapominać, że kierowcy mogą zostać objęci również innymi systemami czasu pracy, takimi jak równoważny system czasu pracy, czy system przerywanego czasu pracy.
W tygodniu, włącznie z godzinami nadliczbowymi, kierowca nie może natomiast pracować więcej niż przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Istnieje wprawdzie możliwość, by tygodniowy czas pracy został przedłużony do 60 godzin, co może nastąpić jednak pod warunkiem, że średni tygodniowy czas pracy nie przekroczy 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.
Czas odpoczynku i przerw w pracy kierowcy w przepisach krajowych
W każdej dobie kierowcy zawodowemu przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku, a w skali tygodnia – prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku.
Przepisy krajowe, poza okresami nieprzerwanego odpoczynku, przewidują również przerwy w pracy. Jest to nie tylko wspomniana już przerwa 15-minutowa, która należy się, gdy dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin, ale i przerwa 30-minutowa lub 45-minutowa, o której mowa w art. 13.
Czas pracy i odpoczynku kierowcy w przepisach unijnych
Kierowcy w transporcie drogowym osób i rzeczy pojazdami ciężarowymi, których dopuszczalna masa całkowita przekracza 3,5 tony oraz autokarami i autobusami, podlegają również normom czasu pracy wynikającym z rozporządzenia nr 561/2006, stosowanego do przewozów drogowych wykonywanych na terytorium Wspólnoty.
Na mocy art. 6 tego rozporządzenia, dzienny czas prowadzenia pojazdu nie może przekroczyć 9 godzin (z możliwością przedłużenia do nie więcej niż 10 godzin nie częściej niż dwa razy w tygodniu), a tygodniowy – 56 godzin. Przepisy unijne wprowadzają także limit łącznego czasu prowadzenia pojazdu w ciągu dwóch kolejnych tygodni, wynoszący maksymalnie 90 godzin.
W rozporządzeniu szczegółowo uregulowano również dzienne i tygodniowe okresy odpoczynku, posługując się do tego określonymi pojęciami: „regularny dzienny okres odpoczynku”, „skrócony dzienny okres odpoczynku”, „regularny tygodniowy okres odpoczynku”, „skrócony tygodniowy okres odpoczynku”.
Poza dziennymi i tygodniowymi okresami odpoczynku kierowcom przysługuje w dodatku dłuższa przerwa w jeździe, z której mogą oni skorzystać po okresie prowadzenia pojazdu wynoszącym cztery i pół godziny. Przerwa ta powinna trwać co do zasady przez co najmniej 45 minut. Warto podkreślić, że skorzystanie z tej przerwy powoduje, iż do takich kierowców nie stosuje się wtedy przepisów dotyczących 30-minutowej lub 45-minutowej przerwy, o której mowa w przepisach krajowych.
Przykładowe naruszenia norm czasu pracy, za które może zostać ukarany nie tylko kierowca, ale i przewoźnik
W przypadku przekroczenia dopuszczalnych norm czasu pracy lub skrócenia okresów wypoczynku, z ryzykiem nałożenia mandatu karnego powinien liczyć się zarówno dokonujący naruszenia kierowca, jak i jego pracodawca, a w określonych przypadkach – również zarządzający transportem. Powołując się nie tylko na krajowe prawo pracy, ale i rozporządzenie nr 561/2006, obowiązkiem przedsiębiorstwa transportowego (pracodawcy) pozostaje taka organizacja pracy kierowców, która nie będzie zmuszać ich do naruszania obowiązujących przepisów. Przewoźnik ma jednak możliwość, by w określonych sytuacjach (art. 92b i art. 92c u.t.d.) skorzystać z pewnych furtek i uchylić się od grożącej mu kary pieniężnej.
Po pierwsze, nie wolno zapominać, że ten, kto będąc pracodawcą (lub działając w jego imieniu), narusza przepisy o czasie pracy, podlega, na mocy przepisów Kodeksu pracy, karze grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł.
Dla kierowców i przewoźników szczególnie istotny pozostaje jednak w tym zakresie przede wszystkim wykaz naruszeń wraz z grożącymi za nie sankcjami, znajdujący się w załącznikach nr 1 i 3 do ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym.
Kary grożące kierującym, którzy wykonują przewozy drogowe z naruszeniem obowiązujących przepisów, wyszczególniono w załączniku nr 1. Wysokość mandatu pozostaje w tym przypadku uzależniona od tego, o ile nastąpiło przekroczenie maksymalnego czasu prowadzenia pojazdu, skrócenie przerwy lub czasu odpoczynku. Jego minimalna wysokość, zgodnie z taryfikatorem, to 50 zł. Maksymalna grzywna, jaka może zostać nałożona na kierowcę naruszającego warunki lub obowiązki przewozu, wynosi z kolei 2000 zł (art. 92 ust. 1 ustawy o transporcie drogowym).
Sankcje grożące przewoźnikom wynikają natomiast z załącznika nr 3. Należy podkreślić, że osoby wykonujące przewóz drogowy odpowiadają nie tylko za swoje własne naruszenia, ale i naruszenia dokonane przez zatrudnianych kierowców. Stawki te są w tym przypadku wyższe i bardziej zróżnicowane. O wysokości kary również przesądzi to, w jakim zakresie przekroczono dopuszczalne limity. Przewoźnik może zostać ukarany za naruszenia związane z czasem pracy kierowców, wynikające z ustawy o czasie pracy kierowców i rozporządzenia nr 561/2006, takie jak:
- przekroczenie dziennego czasu prowadzenia pojazdu powyżej 9 godzin w sytuacji, gdy kierowca dwukrotnie w danym tygodniu wydłużył jazdę dzienną do 10 godzin – mandat w wysokości od 50 zł do 550 zł,
- przekroczenie dziennego czasu prowadzenia pojazdu powyżej 10 godzin w sytuacji, gdy jego wydłużenie w danym tygodniu było dozwolone – mandat w wysokości od 100 zł do 550 zł.
- przekroczenie dopuszczalnego tygodniowego czasu prowadzenia pojazdu – mandat w wysokości od 150 zł do 550 zł,
- przekroczenie maksymalnego dwutygodniowego czasu prowadzenia pojazdu – mandat w wysokości od 250 zł do 700 zł,
- skrócenie wymaganego regularnego okresu odpoczynku dziennego – mandat w wysokości od 100 zł do 350 zł,
- skrócenie regularnego okresu odpoczynku tygodniowego, jeżeli jego skrócenie nie jest dozwolone – mandat w wysokości od 150 zł do 400 zł,
- skrócenie obowiązkowej przerwy w pracy w przypadku, gdy czas pracy wynosi od 6 do 9 godzin – mandat w wysokości od 50 zł do 150 zł.
Warto w tym miejscu zasygnalizować, że z dniem 17 września 2023 r. zmieniło się brzmienie art. 92a ust. 1 ustawy o transporcie drogowym. W nowym brzmieniu podmiot wykonujący przewóz drogowy lub inne czynności związane z tym przewozem, z naruszeniem obowiązków lub warunków przewozu drogowego, podlega karze pieniężnej w wysokości od 50 złotych do 12 000 złotych za każde naruszenie. Wyższe sankcje przewidziano dla przedsiębiorcy prowadzącego pośrednictwo przy przewozie osób (kara w wysokości od 5000 zł do 1 000 000 złotych za każde naruszenie) oraz przedsiębiorcy wykonującego krajowy transport drogowy osób, o którym mowa w art. 5b ust. 1 u.t.d. (kara w wysokości do 120 000 zł za każde naruszenie).
Niezbędna pomoc w ewidencjonowaniu czasu pracy kierowców
Przestrzeganie norm czasu pracy to wyjątkowo trudny i złożony temat, o czym świadczy chociażby nadal utrzymująca się na wysokim poziomie ilość dokonywanych na tym polu naruszeń. Mając jednak na względzie nie tylko sankcje, jakie grożą za jazdę z przekroczeniem dopuszczalnych limitów, ale i fakt, że zbyt długi czas prowadzenia pojazdu zmniejsza bezpieczeństwo na drogach, kluczowe w przedsiębiorstwach transportowych pozostaje wypracowanie w tym zakresie odpowiednich rozwiązań i mechanizmów.
Należy pamiętać przede wszystkim o edukowaniu i szkoleniu pracowników z obowiązujących przepisów oraz skrupulatnym i prawidłowym ewidencjonowaniu czasu ich pracy. Kompleksowe wsparcie w tym przedmiocie może zapewnić Państwu nasza kancelaria LEGALTRANS. Nasza działalność pozostaje ukierunkowana na stałą obsługę prawną firm transportowych, dlatego dysponujemy odpowiednią wiedzą i narzędziami, by uchronić naszych klientów przed możliwymi naruszeniami i sankcjami. Zapraszamy do kontaktu i zapoznania się z naszą ofertą!