12 kwiecień 2023
W kontekście prawa przewozowego najwięcej mówi się o prawach i obowiązkach przewoźnika drogowego. Przepisy krajowe, w tym i międzynarodowe odnoszą się jednak także do innych stron uczestniczących w umowie przewozu – nadawcy i odbiorcy przesyłki towarowej. Znajomość ciążących na nich obowiązków, jak i przyznanych im uprawnień jest niemniej istotna, ponieważ pozwala ustalić między innymi, czy w prawidłowy sposób określono zakres zadań należących do samego przewoźnika, czy też może wykracza on poza ustawowe regulacje.
Obowiązki nadawcy przesyłki
Do jednych z podstawowych i najważniejszych obowiązków nadawcy należy wystawienie przewoźnikowi na przesyłkę towarową listu przewozowego, stanowiącego dowód zawarcia umowy przewozu.Treść listu przewozowego została uregulowana szczegółowo w przepisach prawa przewozowego, dlatego też dokument ten powinien w każdym przypadku spełniać określone wymogi. Jeżeli przy danym rodzaju przewozu jest to powszechnie przyjęte, nadawca ma jednak prawo zrezygnować z przygotowania listu przewozowego i w inny sposób dostarczyć informacje niezbędne do prawidłowego wykonania zlecenia, na przykład ustnie, czy SMS-em. W doktrynie wskazuje się, że ten wyjątek dotyczy w szczególności przewozów samochodowych na krótkich trasach. Znajdzie również zastosowanie, gdy przewoźnik i nadawca współpracują ze sobą regularnie i zwykli przekazywać sobie informacje w inny sposób.
Obowiązkiem nadawcy jest również oddanie przewoźnikowi rzeczy w stanie umożliwiającym ich prawidłowy przewóz i wydanie bez ubytku i uszkodzenia. Co istotne, przepis ten nie odnosi się do opakowania przesyłki, a do samych rzeczy, które składają się na taką przesyłkę. Jeżeli stan takich rzeczy jest wadliwy, nadawca powinien liczyć się z tym, że przewoźnik ma wtedy prawo odmówić przyjęcia ich do przewozu.
Mówiąc o obowiązkach nadawcy, należy ponadto przypomnieć, że to właśnie na nim spoczywają co do zasady czynności załadunkowe, pod warunkiem, że umowa lub przepis szczególny nie stanowią inaczej. Do obowiązków odbiorcy należy z kolei rozładunek. Ukształtowanie treści art. 43 ust. 1 Prawa przewozowego zezwala tym samym, aby strony w umowie przewozu ustaliły, że czynności te wykona przewoźnik. W takiej jednak sytuacji pozostaje on za nie odpowiedzialny. Nadawca (jak również odbiorca) mogą wykonywać załadunek i rozładunek osobiście lub powierzyć je osobom trzecim na podstawie odrębnej umowy. Czynności ładunkowe muszą być wykonywane w sposób zapewniający przewóz przesyłki towarowej zgodnie z przepisami ruchu drogowego i przepisami o drogach publicznych, a w szczególności niepowodujący zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego, przekroczenia dopuszczalnej masy pojazdów lub przekroczenia dopuszczalnych nacisków osi. Jeżeli w związku z czynnościami ładunkowymi dojdzie do zanieczyszczenia terenu i środka transportowego przewoźnika, nadawca i odbiorca są zobowiązani doprowadzić je do czystości.
W doktrynie wskazuje się, że mimo iż nie wynika to bezpośrednio z treści przywołanego przepisu, czynności załadunkowe spoczywające na nadawcy, obejmują także rozmieszczenie towaru w środku transportowym, ponieważ z reguły wymagane są do tego takie same środki techniczne, jak do samego załadunku. W ustawie nie doprecyzowano w dodatku kwestii związanych z zabezpieczeniem przesyłki na czas przewozu. Uznaje się jednak, że w tym przypadku podmiotem odpowiedzialnym pozostaje przewoźnik, a nie nadawca. Wiąże się to z obowiązkiem sprawowania przez niego pieczy nad przesyłką, jak również tym, że zawsze występuje on jako podmiot profesjonalny oraz dysponuje odpowiednimi środkami zabezpieczającymi, stanowiącymi najczęściej wyposażenie pojazdu.
Uprawnienia nadawcy przesyłki
Do podstawowych uprawnień nadawcy, od chwili zawarcia umowy przewozu, należy prawo do rozporządzania (dysponowania przesyłką), co wynika z treści art. 53 i 54. Rozporządzanie przesyłką pozostaje uzależnione od przedstawienia egzemplarza listu przewozowego i złożenia odpowiednich oświadczeń pisemnych. Uprawnienie to wygasa po stronie nadawcy, gdy odbiorca wprowadził zmianę umowy przewozu, przyjął list przewozowy albo odebrał przesyłkę.
W ramach prawa do rozporządzania przesyłką nadawca może odstąpić od umowy przewozu lub jednostronnie wprowadzić do niej zmiany, żądając, aby przewoźnik:
- zwrócił mu przesyłkę w miejscu nadania;
- wydał przesyłkę w innym miejscu niż miejsce wskazane w liście przewozowym;
- wydał przesyłkę innej osobie niż odbiorca wskazany w liście przewozowym.
Warto podkreślić, że katalog uprawnień nadawcy zawarty w art. 53 to katalog zamknięty. Nadawca nie ma tym samym możliwości, aby na mocy jednostronnego uprawnienia do zmiany treści umowy, dokonać przykładowo zmiany środka transportu. Jeżeli wskutek zmiany umowy przewozu dojdzie do powstania określonych należności, jest on również zobowiązany do ich pokrycia.
Obowiązki odbiorcy przesyłki
Jak zostało już wspomniane, na mocy art. 43 Prawa przewozowego odbiorca pozostaje odpowiedzialny za czynności rozładunkowe. Nie wynika to wprawdzie wprost z brzmienia tego przepisu, w którym mowa ogólnie o czynnościach ładunkowych, jednakże ustawodawca wymienił w nim zarówno nadawcę, jak i odbiorcę. Rozsądnym jest dlatego uznać, że to właśnie odbiorca, a nie nadawca dokonuje rozładunku, z kolei nadawca może wykonywać tylko czynności załadunkowe, za które odpowiada. Również i w tym przypadku możliwe jest ustalenie, aby rozładunek należał do obowiązków przewoźnika, co będzie wiązać się w takiej sytuacji z przejęciem przez niego odpowiedzialności za te czynności.
Obowiązkiem odbiorcy wynikającym z przyjęcia przesyłki i listu przewozowego, jest natomiast zobowiązanie się do zapłaty ciążących na niej należności. Jeżeli jednak przesyłka doznała ubytku lub uszkodzenia, odbiorca ma prawo odmówić jej przyjęcia, co wymaga sporządzenia odpowiednich ustaleń protokolarnych. Jeżeli mamy z kolei do czynienia z wadami ukrytymi, których nie da się stwierdzić od razu przy odbiorze, na pierwszy rzut oka, w razie ich późniejszego wykrycia odbiorca powinien zgłosić je przewoźnikowi niezwłocznie po ujawnieniu szkody, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia odebrania towaru. Z określonymi w ustawie wyjątkami przyjęcie przesyłki przez uprawnionego bez zastrzeżeń powoduje wygaśnięcie roszczeń z tytułu ubytku lub uszkodzenia.
Uprawnienia odbiorcy przesyłki
Na gruncie omawianego powyżej art. 53 Prawa przewozowego, do rozporządzania przesyłką, polegającego na żądaniu wydania jej w innym miejscu niż wskazane w liście przewozowym lub innej osobie niż widniejąca w liście przewozowym, jest uprawniony sam odbiorca, co również wymaga z jego strony przedstawienia listu przewozowego. Uprawnienie to przysługuje mu jednak tylko wtedy, gdynadawca nie zastrzegł inaczej w liście przewozowym. Nadawca nie może zawrzeć takiego zastrzeżenia w innym dokumencie. Możliwości odbiorcy w zakresie rozporządzania przesyłką są w tym przypadku węższe, ponieważ nie ma on prawa do odstąpienia od umowy.
Należy zwrócić w tym miejscu uwagę, że prawo do rozporządzania przesyłką nie może przysługiwać jednocześnie dwóm stronom. W danej chwili podmiotem uprawnionym może być albo nadawca, albo odbiorca.
Jednym z uprawnień odbiorcy jest także możliwość żądania od przewoźnika, aby ten dokonał wstępnego zawiadomienia o spodziewanym terminie dostarczenia przesyłki (przedawizacja).
Dochodzenie roszczeń z umowy przewozu z kancelarią prawną LEGALTRANS
W związku z tym, że strony zlecenia transportowego mogą w dozwolonym zakresie odpowiednio rozszerzyć lub zawęzić zakres spoczywających na nich obowiązków (jak na przykładzie czynności ładunkowych), dla dochodzenia ewentualnych roszczeń kluczowe pozostają ustalenia zawarte w umowie przewozu. W tym celu rekomendujemy skorzystanie z profesjonalnej obsługi prawnej naszej kancelarii LEGALTRANS, polegającej na pomocy w sporządzeniu takiej umowy lub jej zaopiniowaniu. Prawidłowo przygotowana umowa jest podstawowym dowodem na wypadek wystąpienia problemów, a także gwarantem ochrony Państwa interesów. Zapraszamy do kontaktu!