16 maj 2023
Grupowe dochodzenie roszczeń, będące jednym z rodzajów postępowania cywilnego, zostało wprowadzone do naszego porządku prawnego w 2010 r. ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. To właśnie ten akt prawny wskazuje, kiedy możliwe będzie wytoczenie wspólnego powództwa, a także jak przebiega całe postępowanie. Mówiąc o grupowym dochodzeniu roszczeń, warto zastanowić się również, czy aby na pewno jest to rozwiązanie korzystne dla wierzycieli w transporcie.
Od wprowadzenia postępowań grupowych do polskiego porządku prawnego minęło już ponad 10 lat. Jak wynika z danych przedstawionych przez Ministerstwo Sprawiedliwości, w latach 2010 – 2021 do sądów wpłynęło w tym czasie 319 pozwów grupowych w sprawach cywilnych i 9 w sprawach gospodarczych. Mimo że grupowe dochodzenie roszczeń nie cieszy się w naszym kraju ogromną popularnością, to jednak w ostatnich latach to właśnie w tym trybie zapadło kilka istotnych orzeczeń, odnoszących się do m.in. katastrofy budowlanej na hali MTK, a także w sprawach przeciwko bankom, towarzystwom ubezpieczeniowym, biurom podróży, deweloperom.
Warunki dopuszczalności powództwa grupowego
Skorzystanie z instytucji pozwu zbiorowego wymaga łącznego zaistnienia trzech podstawowych przesłanek:
- w postępowaniu tym dochodzone będą roszczenia jednego rodzaju,
- zostaną one oparte na tej samej podstawie faktycznej, a
- liczebność grupy wyniesie co najmniej 10 osób.
Zgodnie z art. 1 ust. 2 ww. ustawy, przepisy dotyczące grupowego dochodzenia roszczeń znajdują zastosowanie w następujących sprawach:
- o roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny,
- z tytułu czynów niedozwolonych,
- z tytułu odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania umownego,
- z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia,
- z tytułu roszczeń wynikających z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, w tym roszczeń przysługujących najbliższym członkom rodziny poszkodowanego, zmarłego wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (przepisy ustawy nie zezwalają jednocześnie na dochodzenie roszczeń o ochronę innych dóbr osobistych) oraz
- w odniesieniu do roszczeń o ochronę konsumentów – także w innych sprawach.
Obowiązek ujednolicenia wysokości roszczeń pieniężnych
Powyższe nie stanowią jedynych warunków skuteczności pozwu zbiorowego. Na gruncie ustawy o grupowym dochodzeniu roszczeń postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne będzie możliwe tylko wtedy, gdy dojdzie do ujednolicenia wysokości roszczenia każdego członka grupy. Przez ujednolicenie należy rozumieć zrównanie wysokości roszczeń dochodzonych przez członków grupy lub podgrupy.
Wierzyciele muszą ustalić tym samym jednakową kwotę, bez względu na indywidualną wysokość przysługujących im wierzytelności, co może wymusić na niektórych konieczność zrezygnowania z uzyskania pełnego zaspokojenia lub dochodzenia go w szerszym zakresie. W innym przypadku wystąpienie z pozwem zbiorowym nie będzie możliwe. Przepisy zezwalają jednak na dokonanie takiego ujednolicenia również w podgrupach, które powinny liczyć co najmniej 2 osoby.
W praktyce ujednolicenie wysokości roszczenia pieniężnego, jeżeli wierzytelności opiewają na różne kwoty, stanowi jedną z głównych przeszkód w skutecznym dochodzeniu roszczeń w ramach pozwu zbiorowego. Wypracowanie wspólnego porozumienia w wielu przypadkach okazuje się bardzo trudne, dlatego też zdecydowano się na dopuszczalność tworzenia mniejszych podgrup, jeżeli ujednolicenie roszczenia w ramach całej grupy byłoby niemożliwe.
Przystąpienie do grupy
Przystąpienie do grupy wymaga złożenia oświadczenia, w którym uprawniony powinien określić swoje żądanie oraz wskazać okoliczności je uzasadniające, a także przynależność do grupy oraz przedstawić dowody.
Z chwilą przedstawienia sądowi oświadczenia o przystąpieniu do grupy między członkiem grupy oraz pozwanym powstaje skutek sprawy w toku, co do roszczenia objętego postępowaniem grupowym.
Sporządzenie wykazu osób, które przystąpiły do grupy, należy do obowiązków powoda. Jest on także zobowiązany przedstawić go sądowi, dołączając oświadczenia o przystąpieniu do grupy. Sąd doręcza następnie wykaz pozwanemu.
Do grupy można dołączyć: do momentu wniesienia pozwu (art. 6 ust. 2), po ogłoszeniu o wszczęciu postępowania w oznaczonym terminie, nie krótszym niż jeden, a nie dłuższym niż trzy miesiące od daty ogłoszenia (art. 11 ust. 2 pkt 3) lub nie później niż do dnia zakończenia postępowania w pierwszej instancji (art. 13 ust. 2).
Wszczęcie postępowania grupowego nie wyłącza możliwości dochodzenia roszczeń przez osoby, które nie przystąpiły do grupy lub z niej wystąpiły. Oznacza to tym samym, że osoby te mają prawo do dochodzenia swoich roszczeń w osobnym postępowaniu.
Reprezentant grupy
Powództwo w postępowaniu grupowym musi zostać wytoczone przez reprezentanta grupy. Reprezentant prowadzi postępowanie w imieniu własnym, na rzecz wszystkich członków grupy. To zatem on jako jedyny posiada czynną legitymację procesową, której nie przypisuje się już innym członkom grupy. Pozostali członkowie grupy, mimo że pozbawieni statusu strony procesowej, mają jednak określone uprawnienia materialnoprawne, takie jak możliwość złożenia zeznań, czy wystąpienia z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności i wszczęcie egzekucji.
Takim reprezentantem w postępowaniach grupowych może być osoba będąca członkiem grupy albo powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w zakresie przysługujących im uprawnień, a w zakresie określonych roszczeń i wierzycieli również Rzecznik Finansowy.
Należy jednocześnie pamiętać, że w postępowaniu grupowym obowiązuje obowiązkowe zastępstwo powoda przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że powód jest adwokatem lub radcą prawnym. Obowiązek ten jest niezależny od rodzaju sprawy, czy też wielkości dochodzonego roszczenia.
Na wniosek więcej niż połowy członków grupy sąd może dokonać zmiany reprezentanta grupy. We wniosku tym powinni oni wskazać nowego, proponowanego reprezentanta grupy oraz dołączyć jego oświadczenie o wyrażeniu zgody na bycie reprezentantem. Zmiana reprezentanta grupy nie powoduje wygaśnięcia udzielonego w postępowaniu pełnomocnictwa.
Sąd właściwy w postępowaniach o dochodzenie roszczeń grupowych
Sądem właściwym w postępowaniach grupowych jest sąd okręgowy, który rozpoznaje sprawę w składzie trzech sędziów zawodowych.
W związku z tym, że dla postępowań grupowych powszechnym zjawiskiem pozostaje właściwość wielu sądów, zastosowanie znajdzie tu art. 43 KPC, zgodnie z którego treścią, jeżeli uzasadniona jest właściwość kilku sądów albo jeżeli powództwo wytacza się przeciwko kilku osobom, dla których według przepisów o właściwości ogólnej właściwe są różne sądy, wybór między tymi sądami należy do powoda.
Pozew w postępowaniu grupowym
Pozew w postępowaniu grupowym powinien czynić zadość warunkom określonym w KPC (art. 187), a ponadto zawierać:
- wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym;
- wskazanie okoliczności, o których mowa w art. 1 ust. 1, a w przypadku roszczeń pieniężnych także dokonanie ujednolicenia wysokości roszczeń członków grupy lub podgrupy;
- w przypadku roszczeń pieniężnych określenie wysokości roszczenia każdego z członków grupy lub podgrup;
- oświadczenie powoda o tym, że działa on w charakterze reprezentanta grupy.
Do pozwu trzeba dołączyć również oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do niej i wyrażeniu zgody co do osoby reprezentanta oraz umowę reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, określającą sposób wynagrodzenia pełnomocnika.
Ograniczone możliwości cofnięcia pozwu
Przepisy regulujące dochodzenie roszczeń grupowych zezwalają na cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia, a także zawarcie ugody, jednakże tylko za zgodą więcej niż połowy członków grupy.
Sąd może uznać jednak powyższe za niedopuszczalne, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami albo zmierzają do obejścia prawa bądź rażąco naruszają interes członków grupy.
Czy warto dochodzić roszczeń transportowych w postępowaniach grupowych?
Opłacalność dochodzenia roszczeń transportowych w postępowaniu grupowym pozostaje uzależniona od indywidualnych okoliczności danej sprawy. Należy pamiętać, że postępowania grupowe są dopuszczalne tylko w momencie kumulatywnego zaistnienia określonych w ustawie przesłanek.
Kwestią, która może przysporzyć najwięcej trudności, jest wspomniana już konieczność ujednolicenia roszczeń pieniężnych, a ponadto przewlekłość takiego postępowania, która najczęściej wynika jednak z zawiłości, skomplikowania spraw będących przedmiotem postępowań grupowych oraz przyczyn systemowych leżących po stronie naszego sądownictwa, a nie stricte przepisów regulujących tę materię. W przypadku szkód transportowych z reguły pojawia się w dodatku jeszcze jeden problem – brak tej samej podstawy faktycznej, a więc zdarzenia powodującego szkodę. Podstawę stanowi przeważnie nie jedna, a kilka odrębnych umów zawartych pomiędzy wierzycielami a dłużnikiem.
Na korzyść postępowań grupowych w ogólności z pewnością przemawiają natomiast niższe koszty (opłaty) sądowe, a także łatwiejszy dostęp do wymiaru sprawiedliwości, polegający na zachęceniu lub umożliwieniu dochodzenia swoich roszczeń przez osoby, które nie odważyłyby się lub nie mogłyby pozwolić sobie na to samodzielnie, w postępowaniu indywidualnym.
Jeżeli potrzebują Państwo pomocy w sprawnym dochodzeniu roszczeń transportowych, niezależnie od tego, czy będą to postępowania indywidualne, czy grupowe, zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią prawną LEGALTRANS, która specjalizuje się w obsłudze firm przewozowych.