Odpowiedzialność pracownika za uszkodzenie samochodu służbowego

16 maj 2023

Przewoźnicy drogowi często zastanawiają się, jak zareagować, gdy sprawcą szkody, w której dojdzie do uszkodzenia samochodu służbowego, jest ich pracownik – kierowca. Jak kształtuje się wtedy jego odpowiedzialność i czy może on zostać zobowiązany do tego, by pokryć koszty naprawy pojazdu? W związku z tym, że szkody w transporcie są niestety zjawiskiem powszechnym, warto być przygotowanym na tego rodzaju zdarzenia. W zwiększeniu poczuciu bezpieczeństwa może pomóc również współpraca z zaufaną kancelarią prawną.

Aby odpowiedzieć na powyższe pytania, konieczne będzie odwołanie się do przepisów prawa pracy, które regulują zasady odpowiedzialności pracowników pozostających w stosunku pracy. W Kodeksie pracy mowa jest o odpowiedzialności materialnej pracowników, a więc związanej z ponoszeniem przez nich negatywnych konsekwencji majątkowych w razie wyrządzenia szkody pracodawcy (lub osobie trzeciej). Co istotne, odpowiedzialność materialna przewidziana na gruncie prawa pracy odnosi się wyłącznie do tych sytuacji, w których do powstania szkody doszło podczas wykonywania obowiązków pracowniczych. W Kodeksie pracy wyodrębniono:

1. odpowiedzialność materialną na zasadach ogólnych (art. 114);
2. odpowiedzialność materialną za mienie powierzone pracownikowi z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się (art. 124).

Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy

Odpowiedzialność na zasadach ogólnych to odpowiedzialność ciążąca na pracowniku, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę. Jest to odpowiedzialność kodeksowa, którą pracownik zostaje objęty z chwilą zawarcia stosunku pracy. Przesłanki odpowiedzialności materialnej pracownika, które muszą zostać spełnione jednocześnie, są następujące:

• bezprawne naruszenie obowiązków pracowniczych (polegające zarówno na ich niewykonaniu, jak i nienależytym wykonaniu),
• wina pracownika (zarówno wina umyślna, jak i wina nieumyślna),
• szkoda wyrządzona pracodawcy,
• związek przyczynowo-skutkowy.

Do odpowiedzialności materialnej nie zostaną tym samym pociągnięci pracownicy, którzy przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych działali z zachowaniem należytej staranności (w sposób niezawiniony), nawet jeżeli przyczynili się do powstania szkody.

Granice odpowiedzialności pracownika

Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę, którą wyrządzi w samochodzie służbowym, w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Przy ustalaniu wysokości szkody na zasadach ogólnych pracodawca nie ma tym samym prawa odwoływać się do utraconych korzyści.

Jeżeli do wyrządzenia szkody doszło z winy nieumyślnej, zastosowanie znajdzie art. 119 Kodeksu pracy, zgodnie z którego treścią odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody. Nie może ono jednak przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. W tym miejscu warto zwrócić również uwagę na wyrok z dnia 7 maja 2008 r., sygn. akt II PK 307/07, w którym SN wskazał, że pracownik, który odmawia naprawienia szkody wyrządzonej w mieniu pracodawcy na zasadach określonych w Kodeksie pracy, może zostać zwolniony przez pracodawcę w trybie dyscyplinarnym – nawet jeżeli była to tylko szkoda zawiniona nieumyślna.

Jeżeli z kolei szkoda wynikła z winy umyślnej pracownika, jest on zobowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości, na co wskazuje art. 122 Kodeksu pracy. Podstawą ustalania odszkodowania są w tym przypadku zarobki pracownika w dniu ustalania odszkodowania, co wynika z art. 363 § 2 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 Kodeksu pracy.

Przepisy przewidują także możliwość obniżenia wysokości odszkodowania, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, a w szczególności stopnia winy pracownika i jego stosunku do obowiązków pracowniczych, w sytuacji, gdy naprawienie szkody następuje na podstawie ugody pomiędzy pracodawcą a pracownikiem.

Pracownik nie odpowiada natomiast za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia. Nie ponosi on w dodatku ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka.

Obowiązek udowodnienia odpowiedzialności pracownika za szkodę

Obowiązki dowodowe w przypadku powoływania się na odpowiedzialność materialną pracownika spoczywają na pracodawcy. To zatem on powinien wykazać łącznie okoliczności odpowiedzialności pracownika oraz wysokość powstałej szkody, a dokładniej, udowodnić: bezprawne naruszenie obowiązków pracowniczych, winę swojego pracownika, powstanie szkody, a także związek przyczynowo-skutkowy. Jeżeli szkód wyrządzonych przez pracownika byłoby więcej, każdą z nich należy udowodnić z osobna.

Inaczej wygląda to z kolei w sytuacji, w której pracownik powołuje się na art. 117 § 1, ograniczający jego odpowiedzialność za szkodę do zakresu, w jakim to pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania lub zwiększenia. Wtedy też to on jest zobowiązany wywiązać się z obowiązków dowodowych.

Odpowiedzialność pracownika za mienie powierzone

Jeżeli samochód służbowy, który doznał szkody z winy pracownika, został mu powierzony z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się, zastosowanie znajdą przepisy art. 124 Kodeksu pracy. Mimo że § 1 odnosi się do pieniędzy, papierów wartościowych, kosztowności, narzędzi i instrumentów lub podobnych przedmiotów, a także środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, to jednak § 2 przewiduje możliwość powierzenia pracownikowi również innego mienia, takiego jak właśnie samochód.

Za szkodę wyrządzoną w mieniu powierzonym z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się pracownik odpowiada w pełnej wysokości. Jest więc zobowiązany nie tylko do pokrycia rzeczywistej straty, ale i utraconych przez pracodawcę korzyści, co przesądza tym samym o surowszym charakterze takiej odpowiedzialności materialnoprawnej. W uchwale z dnia 12 października 2001 r., sygn. akt III CZP 57/01 SN zajął stanowisko, zgodnie z którym „Odszkodowanie za uszkodzenie samochodu może obejmować oprócz kosztów jego naprawy także zapłatę sumy pieniężnej, odpowiadającej różnicy
między wartością tego samochodu przed uszkodzeniem i po naprawie”.

Przesłanki odpowiedzialności za mienie powierzone są następujące: prawidłowe powierzenie mienia przez pracodawcę, powstanie szkody w powierzonym mieniu, wina pracownika oraz związek przyczynowo-skutkowy.

Przez prawidłowe powierzenie mienia należy rozumieć dokładne wskazanie, wyodrębnienie przedmiotów, które zostają powierzone pracownikowi i za które będzie ponosić on odpowiedzialność. SN w wyroku z dnia 24 stycznia 2017 r., sygn. akt II PK 306/15, LEX nr 2270902 wskazał, że przekazanie pracownikowi mienia może mieć różną postać. Ważne jest natomiast to, aby pracownik był obecny przy powierzaniu mu mienia i mógł kontrolować jego stan, ilość i wartość.

Prawidłowe powierzenie mienia polega także na faktycznym przekazaniu określonych przedmiotów pracownikowi, a nie tylko złożeniu przez niego oświadczenia woli, czy podpisaniu deklaracji. W wyroku SN z dnia 3 grudnia 2013 r., sygn. akt I PK 140/13, LEX nr 1448445 przyjęto, że powierzenie mienia powinno nastąpić w warunkach, które umożliwią pracownikowi sprawowanie nad nim pieczy i bezpośredniego nadzoru.

Granice odpowiedzialności pracownika za mienie powierzone

Wykazanie przez pracownika, że szkoda w mieniu powierzonym powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia, jest przesłanką do uwolnienia się przez niego z ciążącej na nim odpowiedzialności.

Szkoda wyrządzona przez pracownika osobie trzeciej

Z jeszcze inną sytuacją będziemy mieć do czynienia, kiedy kierowca – pracownik przy wykonywaniu swoich obowiązków pracowniczych wyrządzi szkodę nie tylko w samochodzie, ale i osobie trzeciej. W takiej sytuacji, to znaczy, gdy dojdzie do wyrządzenia szkody innej osobie, do jej naprawienia zobowiązany jest wyłącznie pracodawca. Pracodawcy przysługują jednak względem pracownika roszczenia regresowe. Zgodnie bowiem z treścią art. 120 § 2 Kodeksu pracy wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, pracownik ponosi odpowiedzialność przewidzianą w przepisach niniejszego rozdziału (dział V, rozdział I Odpowiedzialność materialna pracowników).

Kiedy pracownik będzie zobowiązany do poniesienia kosztów naprawy samochodu służbowego?

W praktyce, gdy dojdzie do powstania szkody w samochodzie służbowym z winy pracownika, koszty naprawy są pokrywane przeważnie z ubezpieczenia, pod warunkiem, że pracodawca posiadał polisę AC. Nie zawsze jednak polisa ta pokrywa pełną wartość wyrządzonej szkody. Jeżeli taka sytuacja miałaby miejsce, wtedy też pracownik będzie ponosił odpowiedzialność właśnie za tę brakującą część. Jest to tak zwany ciężar udziału własnego w szkodzie, ustalany kwotowo lub procentowo.

Inaczej będzie kształtować się natomiast odpowiedzialność pracownika – kierowcy, jeżeli pracodawca nie objął samochodu ubezpieczeniem AC. Wtedy też pracownik będzie odpowiadać na zasadach omówionych w tym artykule.

Należy pamiętać zarazem o wyłączeniu odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń na wypadek pewnych zdarzeń, wynikającej z art. 38 ustawy o Ubezpieczeniu obowiązkowym, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Na mocy tego przepisu zakład ubezpieczeń nie odpowiada za m.in. szkody polegające na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie mienia, wyrządzone przez kierującego posiadaczowi pojazdu mechanicznego, czy wynikłe w przewożonych za opłatą ładunkach, przesyłkach lub bagażu, chyba że odpowiedzialność za powstałą szkodę ponosi posiadacz innego pojazdu mechanicznego niż pojazd przewożący te przedmioty.

Istotny z punktu widzenia szkód drogowych pozostaje ponadto art. 43 powyższej ustawy, przyznający zakładowi ubezpieczeń prawo regresu, a więc prawo do dochodzenia od kierującego pojazdem mechanicznym zwrotu wypłaconego z tytułu ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych odszkodowania. Ubezpieczający może wystąpić z takim zwrotem, jeżeli kierujący m.in.: wyrządził szkodę umyślnie, w stanie po użyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości albo po użyciu środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii bądź nie posiadał wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem mechanicznym. Jeżeli zakład ubezpieczeń wystąpił z regresem do pracodawcy, wtedy też taki pracodawca również może dochodzić roszczeń od pracownika, który odpowiada za szkodę.

Czy pracodawca może potrącić należną kwotę z wynagrodzenia pracownika?

Kodeks pracy w precyzyjny sposób reguluje należności podlegające potrąceniu z wynagrodzenia za pracę pracownika wraz z kolejnością ich dokonywania i dopuszczalną wysokością. Kwestie te określono w art. 87 i 87¹. Należności inne niż wymienione w tych przepisach mogą być natomiast potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie, o czym świadczy art. 91 § 1. Pracodawca nie ma tym samym prawa do potrącenia odszkodowania za uszkodzony z winy pracownika pojazd w sytuacji, w której nie uzyskał od niego uprzedniej, pisemnej zgody. Wyrażenie takiej zgody mogłoby nastąpić wtedy, gdyby pracownik przyznał się do winy i zaakceptował wysokość ustalonej szkody. Co istotne, nawet jeżeli pracownik wyraziłby taką zgodę, pracodawca nadal jest zobowiązany stosować się do treści art. 91 § 2 w zw. z art. 87¹, ustanawiającego kwoty wolne od potrąceń.

Naprawianie szkód w transporcie z kancelarią LEGALTRANS

Gdy dojdzie do wystąpienia szkód w transporcie, czy to w postaci uszkodzenia pojazdu, kradzieży, uszkodzenia ładunku, czy też wyrządzenia szkody innym uczestnikom ruchu, rekomendujemy niezwłoczny kontakt z naszą kancelarią prawną. Tego rodzaju zdarzeniom towarzyszą najczęściej silne emocje, stres, nerwy, które mogą utrudnić podjęcie zdecydowanych i szybkich kroków. W takiej sytuacji to nasi eksperci przejmują na siebie wszystkie obowiązki i formalności, zarówno w odniesieniu do kontaktów z ubezpieczycielami, jak i przedstawicielami organów państwowych.