16 maj 2023
W kontekście odpowiedzialności przewoźnika najczęściej analizowanym przepisem pozostaje doskonale już znany art. 65 ust. 1 Prawa przewozowego, wskazujący na podstawowe granice tej odpowiedzialności. Tymczasem nie wolno zapominać, że przewoźnik może zostać pociągnięty do odpowiedzialności również z innych tytułów. W przytoczonym akcie prawnym znajdziemy w dodatku przesłanki wskazujące na odpowiedzialność pozostałych stron umowy przewozu, o których także mówi się stosunkowo rzadko.
Podstawowym i najważniejszym przepisem kształtującym zasady odpowiedzialności przewoźnika pozostaje przywołany we wstępie art. 65 ust. 1 Prawa przewozowego. Ustanawia on jego odpowiedzialność za następujące naruszenia: utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki, które powstały od momentu przyjęcia jej do przewozu do chwili jej wydania, a także za opóźnienie przesyłki w przewozie. W dalszej części tego przepisu przewidziano jednak sytuacje, których zaistnienie pozwala przewoźnikowi uchylić się od ciążącej na nim odpowiedzialności. To jednak na nim spoczywać będzie wtedy ciężar dowodowy. Takimi przesłankami są m.in. przyczyny leżące po stronie nadawcy lub odbiorcy, jeżeli to właśnie one przyczyniły się do ubytku, uszkodzenia lub utraty przesyłki, czy siła wyższa. Poza powyższymi przypadkami przepisy normują także odpowiedzialność przewoźnika na wypadek innych zdarzeń.
Odpowiedzialność przewoźnika za niewykonanie polecenia zmiany umowy przewozu
Przewoźnik poza utratą, ubytkiem lub uszkodzeniem przesyłki, a także opóźnieniami w dostawie, odpowiada ponadto za powstanie szkody wynikłej wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania polecenia zmiany umowy przewozu, regulowanej przez art. 70 Prawa przewozowego.
Przewoźnik nie będzie jednak ponosić tej odpowiedzialności, jeżeli zachodzą okoliczności wymienione w art. 54 ust. 1 i 2, a więc:
- polecenie jest niewykonalne,
- wykonanie polecenia spowodowałoby zakłócenia w eksploatacji,
- wykonanie polecenia naruszałoby obowiązujące przepisy,
- nie zachowano szczególnych warunków obowiązujących w tym zakresie.
Z art. 54 ust. 2 wynika również, że przewoźnik jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić uprawnionego o niemożności wykonania polecenia.
W praktyce zatem powyższy przepis wskazuje na odpowiedzialność przewoźnika z dwóch tytułów: niewykonania/nienależytego wykonania polecenia zmiany umowy oraz niezawiadomienia uprawnionego o zaistniałych przeszkodach uniemożliwiających wykonanie polecenia, które powinno nastąpić niezwłocznie (art. 54 ust. 2).
Użytą w przepisie „szkodę” należy rozumieć natomiast jako wszelką szkodę, a więc polegającą zarówno na uszkodzeniu, utracie, jak i ubytku w przesyłce. Jak podkreśla się w literaturze, art. 70 nie dotyczy bowiem rodzaju szkody, a przyczyny jej powstania – niewykonania lub nienależytego wykonania polecenia zmiany umowy przewozu.
Ciężar dowodowy w zakresie okoliczności udzielenia instrukcji zmieniających umowę przewozu spoczywa w tym przypadku na osobie uprawnionej, która dochodzi należnego odszkodowania. Jest ona także zobowiązana do potwierdzenia swojej legitymacji do rozporządzania przesyłką (list przewozowy) oraz wykazania faktu zaistnienia szkody wraz z określeniem jej wielkości.
Odpowiedzialność przewoźnika związana z dokumentami dołączonymi do listu przewozowego
O odpowiedzialności przewoźnika z innych tytułów stanowi art. 71 Prawa przewozowego, odnoszący się do dokumentów dołączonych do listu przewozowego. W odróżnieniu od art. 70 ten znalazł się już w odrębnym rozdziale (8) „Odpowiedzialność z innych tytułów”, a nie „Odpowiedzialność przewoźnika z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przewozu przesyłek” (7).
Zgodnie z treścią tego przepisu przewoźnik odpowiada za szkodę wynikłą z:
- utraty,
- niewykorzystania lub
- nienależytego wykorzystania
Art. 71 należy traktować jako nawiązanie do art. 39 Prawa przewozowego, wskazującego na obowiązek dołączenia przez nadawcę do listu przewozowego dokumentów wymaganych w przepisach szczególnych, a w razie niemożności ich dołączenia dostarczenia ich w odpowiednim czasie, w miejscu załatwiania wymaganych czynności oraz zamieszczenia w liście przewozowym odpowiedniej wzmianki o dołączeniu dokumentów lub miejscu ich złożenia.
Zgodnie jednak ze stanowiskiem prezentowanym w doktrynie, art. 71 może stanowić podstawę do dochodzenia roszczeń wynikających z utraty, niewykorzystania lub nienależytego wykorzystania nie tylko dokumentów wymaganych przez przepisy szczególne, ale i innych, które zostały przyjęte przez przewoźnika, co wynika z umieszczenia tego przepisu właśnie w rozdziale 8, a nie 7.
Obowiązki dowodowe spoczywają w tym przypadku na uprawnionym, który jest zobowiązany udowodnić utratę, niewykorzystanie lub nienależyte wykorzystanie dokumentów dołączonych do przewozu lub złożonych u przewoźnika, a także wystąpienie szkody i związku przyczynowo-skutkowego.
Uprawniony powołujący się na ten przepis nie musi natomiast udowadniać winy przewoźnika, ponieważ art. 71 wprowadza jej domniemanie. Możemy dostrzec tu zatem podobieństwo do konstrukcji przepisów art. 471 i 472 Kodeksu cywilnego (odpowiedzialność ex contractu). Przewoźnik, który chce uwolnić się od odpowiedzialności przewidzianej w tym artykule, jest zobowiązany tym samym wykazać, że utrata, niewykorzystanie lub nienależyte wykorzystanie dokumentów nie wynikły z jego winy.
Dla analizy tego przepisu istotne pozostaje również, co potwierdza doktryna, nieograniczanie się wyłącznie do jego wykładni językowej, która mogłaby sugerować, że dochodzenie roszczeń na podstawie art. 71 będzie możliwe jedynie wtedy, gdy wzmianka o powyższych dokumentach znalazła się w liście przewozowym. Przyjmuje się dlatego, że wymóg zamieszczenia określonej wzmianki jest zastrzeżony tylko pod rygorem dowodowym (ad probationem).
Odpowiedzialność nadawcy przesyłki
W rozdziale 8 poświęconym odpowiedzialności z innych tytułów przepisy prawa przewozowego skupiają się także na odpowiedzialności nadawcy. Robią to w art. 72.
Na gruncie obowiązujących regulacji nadawca odpowiada wobec przewoźnika przede wszystkim za szkodę wynikłą z podania w liście przewozowym lub w innej formie wskazań i oświadczeń niezgodnych z rzeczywistością i nieścisłych, niedostatecznych lub wpisanych w niewłaściwym miejscu, a także za brak, niekompletność lub nieprawidłowość dokumentów wymaganych w przepisach szczególnych. Nadawca przesyłki w transporcie drogowym rzeczy odpowiada ponadto za wszelkie koszty, jakie przewoźnik mógłby ponieść na skutek nieścisłości lub niedostateczności danych, o których mowa powyżej.
Nadawca może w dodatku zostać pociągnięty do odpowiedzialności w przypadku wadliwego stanu przesyłki, braku lub niewłaściwego opakowania albo nienależytego wykonania czynności ładunkowych.
Ponosi on także koszty związane z przeładunkiem przesyłki w przypadku, gdy dane dotyczące masy przesyłki zawarte w liście przewozowym są niezgodne ze stanem faktycznym.
Na uwagę zasługuje fakt, że w art. 72 nie przewidziano żadnych przesłanek, które pozwoliłyby nadawcy uchylić się od ciążącej na nim odpowiedzialności, co sugeruje absolutny charakter takiej odpowiedzialności. Zwolnić może z niej jedynie udowodnienie zawinionego zachowania po stronie przewoźnika.
Odpowiedzialność za uszkodzenie mienia przewoźnika spowodowane czynnościami ładunkowymi
Obowiązujące przepisy wskazują także, kto ponosi odpowiedzialność za uszkodzenie mienia przewoźnika spowodowane czynnościami ładunkowymi. W takim przypadku może być to zarówno nadawca, jak i odbiorca (art. 73). Należy przyjąć, że za załadunek towaru zwykle odpowiada nadawca, a za jego rozładunek – odbiorca.
Powyższe wynika z art. 43 ust. 1 Prawa przewozowego, zgodnie z którego treścią, jeżeli umowa lub przepis szczególny nie stanowią inaczej, czynności ładunkowe należą odpowiednio do obowiązków nadawcy lub odbiorcy. Nadawca, odbiorca lub inny podmiot wykonujący czynności ładunkowe jest zobowiązany wykonać je w sposób zapewniający przewóz przesyłki towarowej zgodnie z przepisami ruchu drogowego i przepisami o drogach publicznych. Nadawca i odbiorca powinni w dodatku doprowadzić do czystości i porządku teren oraz środek transportowy przewoźnika zanieczyszczony w związku z czynnościami ładunkowymi.
W uchwale SN z dnia 4 kwietnia 1990 r., sygn. akt III CZP 11/90 przyjęto, że wysokość odszkodowania za uszkodzenie mienia przewoźnika, spowodowane czynnościami ładunkowymi – art. 73 prawa przewozowego – ustala się według zasad przewidzianych w kodeksie cywilnym. Jeśli zainteresował Ciebie ten temat i chcesz dowiedzieć się czegoś więcej to zapraszamy do kontaktu.