Rząd pracuje obecnie nad Projektem ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej.
W obecnym stanie prawnym wraz ze śmiercią przedsiębiorcy de facto kończy się byt prawny prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa. Wiąże się z tym szereg problemów dotyczących sfery prawa prywatnego i publicznego, które w praktyce uniemożliwiają lub znacząco utrudniają kontynuację bądź wznowienie działalności przedsiębiorstwa przez następców prawnych przedsiębiorcy. Do najważniejszych z nich należą:
-ograniczone możliwości posługiwania się firmą (nazwą) przedsiębiorcy po jego śmierci;
-nikłe szanse na wznowienie działalności przedsiębiorstwa w przypadku braku porozumienia wszystkich spadkobierców w kwestii kontynuacji działalności przedsiębiorstwa osiągniętego w krótkim czasie po otwarciu spadku;
-fakt, iż wraz ze śmiercią przedsiębiorcy wygasają umowy o pracę i, co do zasady, pełnomocnictwa, niektóre umowy cywilnoprawne (np. umowy zlecenia, o ile inaczej w nich nie zastrzeżono), a także decyzje administracyjne (np. koncesje, licencje, zezwolenia), niezbędne do prowadzenia danego rodzaju działalności gospodarczej;
-brak możliwości kontynuacji rozliczeń podatkowych;
-przejęcie w zakresie uprawnień i obowiązków podatkowych praw o charakterze niemajątkowym, jakie przysługiwały spadkodawcy, wyłącznie pod warunkiem dalszego prowadzenia działalności gospodarczej przez spadkobiercę na własny na rachunek (art. 97 par. 2 ustawy – Ordynacja podatkowa);
-powstający po śmierci przedsiębiorcy problem z dostępem do rachunku bankowego prowadzonego na potrzeby działalności przedsiębiorstwa i możliwością dokonywania z niego wypłat;
-fakt, iż co do zasady po śmierci przedsiębiorcy pomoc publiczna otrzymana na podstawie umów, które są w toku wykonywania, musi być zwrócona w całości wraz z odsetkami od dnia jej przekazania przez podmiot finansujący.
Rozwiązanie problemu sukcesji przedsiębiorstwa osoby fizycznej wymaga kompleksowej regulacji i w związku z tym proponuje się w projektowanej ustawie:
I. W zakresie prawa cywilnego i handlowego:
-Umożliwienie posługiwania się od dnia otwarcia spadku do działu spadku dotychczasową firmą spadkodawcy z dodatkiem „w spadku”;
-Wprowadzenie regulacji dotyczącej zarządcy sukcesyjnego. W tym celu zostaną w szczególności określone:
-reguły ustanowienia, odwołania zarządcy sukcesyjnego i wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego,
-zasady dokonywania przez zarządcę sukcesyjnego czynności w zakresie zwykłego zarządu oraz czynności przekraczających zwykły zarząd,
-zasady wynagrodzenia zarządcy sukcesyjnego,
-obowiązki zarządcy sukcesyjnego,
-zasady dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym przedsiębiorcy wykorzystywanym przy prowadzeniu przedsiębiorstwa,
-reguły odpowiedzialności zarządcy sukcesyjnego.
-Wprowadzenie możliwości dokonywania działu spadku ograniczonego do części obejmującej przedsiębiorstwo;
-Wprowadzenie reguły, zgodnie z którą stosunki prawne, które nie są ściśle związane z osobą spadkodawcy, będą mogły pozostać w mocy.
II. W zakresie prawa administracyjnego:
-Wprowadzenie zasady wstąpienia następców prawnych przedsiębiorcy (osoby fizycznej) w prawa i obowiązki administracyjne związane z działalnością gospodarczą wynikające m.in. z koncesji, licencji i przyznanych ulg oraz ich tymczasowego przysługiwania zarządcy sukcesyjnemu – pod warunkiem spełniania przez uprawnionych warunków potrzebnych do ich uzyskania;
-Umożliwienie następcom prawnym osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą dalszego korzystania z przyznanej zmarłemu przedsiębiorcy pomocy publicznej oraz ubiegania się o inne ulgi związane ze zdarzeniami mającymi miejsce po śmierci przedsiębiorcy, w tym także w okresie działalności zarządcy sukcesyjnego.
III. W zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych:
-W przypadku, gdy zarządca sukcesyjny będzie ustanowiony w dniu otwarcia spadku – stosunki pracy zostaną zachowane, natomiast w przypadku, gdy zarządca sukcesyjny zostanie ustanowiony po pewnym czasie od otwarcia spadku – stosunki pracy z chwilą śmierci przedsiębiorcy, tak jak obecnie, wygasną, lecz pracownikom będzie przysługiwało prawo powrotu do pracy na zasadach analogicznych, jak przy przywróceniu do pracy;
-Zarządca sukcesyjny zostanie uznany za płatnika składek z tytułu ubezpieczenia społecznego osób zatrudnionych, będzie także osobą uprawioną do dokonywania wszelkich czynności związanych z zatrudnieniem.
IV. W zakresie prawa podatkowego:
-Wprowadzenie regulacji zapewniających ciągłość rozliczeń podatkowych w zakresie podatków związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, tj. w szczególności podatku od towarów i usług, podatku dochodowego, podatku od nieruchomości, podatku od środków transportu;
-Uregulowanie odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe oraz zasad prowadzenia rachunkowości w związku z działalnością przedsiębiorstwa w okresie od otwarcia spadku do jego działu.
przygotował r. pr. Patryk Abramowicz