Zarząd Sukcesyjny, jest nową instytucją zaimplementowaną do Polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 5 lipca 2018 roku, która weszła w życie 25 listopada 2018 roku. Ustawa ta w swym założeniu stanowić ma odpowiedź na zapotrzebowanie zachowania ciągłości przedsiębiorstwa, prowadzonego w formie jednoosobowej działalności gospodarczej (czyli jedynie takiej wpisanej do CEIDG). Według danych z centralnego ośrodka informacji gospodarczych w Polsce jest zarejestrowanych około
4 milionów firm prowadzonych jako jednoosobowe działalności gospodarcze, a dla porównania spółek handlowych jest około 400 tyś.
Niniejszy artykuł przedstawi więc główne założenia przedmiotowej ustawy. Na wstępie zdefiniujmy jednak w czym jest problem i dlaczego warto w ogóle zastanowić się nad sukcesją.
Według Kodeksu cywilnego firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie obranych np. Firma Transporotowa TRANSJAN w Tarnowie Jan Kowalski. Oznacza to, że prawo do firmy, do własności firmy, jest ściśle związane z osobą przedsiębiorcy, nie zaś z przedsiębiorstwem. Pod pojęciem przedsiębiorstwa, zgodnie z obowiązującą definicją należy rozumieć składniki materialne i niematerialne pozwalające na prowadzenie działalności np. licencja transportowa, koncesja, pojazdy ciężarowe, prawo własności
do nieruchomości, na której znajduje się baza transportowa. Składniki materialne przedsiębiorstwa można zbyć (sprzedać, darować, odziedziczyć) ale już firmy- czyli przedsiębiorcy (imienia i nazwiska) zbyć nie można. Firma istnieje zatem dopóki istnieje przedsiębiorca. Wniosek jest więc raczej oczywisty- firma przestaje istnieć w chwili śmierci przedsiębiorcy, i to właśnie na tę okoliczność została wprowadzona ustawa z dnia 5 lipca 2018 roku o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U.2018.1629).
Omawiana ustawa dotyczy osób fizycznych, spółki kapitałowe (czyli tak zwanych osób prawnych -wpisanych do KRS), które są zabezpieczone przed utratą ciągłości działalności przez inne normy prawne obowiązujące i praktykowane z powodzeniem od wielu lat.
Zgodnie z nową procedurą wprowadzoną na wypadek śmierci przedsiębiorcy, w firmie można ustanowić zarządcę sukcesyjnego, który w chwili śmierci przedsiębiorcy przejmuje nad nią zarząd,
co ma uchronić przez przerwaniem ciągłości prowadzenia działalności. Zarząd ten jest tymczasowy i zgodnie z ustawą może trwać przez okres do 2 lat, który zaś w przypadku wystąpienia ważnych przyczyn można przedłużyć sądownie maksymalnie do 5 lat od chwili śmierci przedsiębiorcy.
Zarządcę sukcesyjnego może ustanowić właściciel firmy, przez wpisanie takiej osoby za pomocą odpowiedniego formularzu do rejestru prowadzonego przez centralną ewidencje działalności gospodarczych. Do wniosku należy dołączyć oświadczenie właściciela firmy oraz zgodę przyszłego zarządcy.
Zarządca sukcesyjny może zostać powołany również po śmierci właściciela firmy, przez podmioty enumeratywnie wymienione w art. 12 ustawy:
1) małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
2) spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
3) spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli
zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział
w przedsiębiorstwie w spadku.
W takim wypadku, na powołanie muszą wyrazić zgodę osoby lub osoba, której przysługuje 85 procent udziałów w przedsiębiorstwie w spadku. Uprawnienie wygasa po 2 miesiącach od chwili śmierci właściciela firmy, a samej czynności należy dokonać przed notariuszem.
Ustawa nie przewiduje żądnych szczególnych wymagań, które powinna spełniać osoba powołana jako zarządca sukcesyjny; wiadomo jednak, że musi być to osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, wobec której nie zostało wydane prawomocne orzeczenie o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej.
W chwili śmierci właściciela firmy zarządca zyskuje uprawnienie do dokonywania wszelkich czynności związanych z przedsiębiorstwem, korzysta ze wszystkich składników materialnych (w tym z rachunku bankowego) i niematerialnych przedsiębiorstwa, może zawierać umowy, realizować już zawarte umowy, pozywać i być pozwanym. Zarządca podejmuje działania w imieniu własnym, lecz na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku, jak trafnie zauważa doktryna podobnie ujmowana jest pozycja prawna zarządcy nieruchomości zajętej w toku postępowania komorniczego czy syndyka. Zarząd nie może być przeniesiony na inną osobę ani też jego zakres nie może być ograniczony w stosunku do innych podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym. Po objęciu przedsiębiorstwa, zarządca jest zobligowany do złożenia przed notariuszem wykazu majątku przedsiębiorstwa, uwzględniając ceny z chwili śmierci właściciela, co istotne wykaz ten powinien uwzględniać również długi- analogiczną czynność należy dokonać w chwili wygaśnięcia zarządu.
Podkreślmy, iż zarządca nie ponosi odpowiedzialności za zaciągnięte zobowiązania na rzecz przedsiębiorstwa w spadku, aczkolwiek jest on odpowiedzialny za nierzetelne wykonywanie swoich obowiązków, nalży jednak pamiętać, iż ewentualną niegospodarność trzeba zarządcy udowodnić.
Rozpoczęcie przez zarządcę wykonywania umów i kontraktów zawartych przez zmarłego nie następuje z mocy samego prawa. W pierwszej kolejności należy wykonanie tych umów potwierdzić. Jako przykład można w tym miejscu wskazać, iż zgodnie z treścią dodanego do Kodeksu pracy ustawą z dnia 25 lipca 2018 roku art. 63(2) § 5 zarządca musi uzgodnić z pracownikiem, na mocy pisemnego porozumienia, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach.
Powyższy artykuł jest jedynie krótką charakterystyką instytucji zarządu sukcesyjnego, niedotykającą procedur związanych z ustanowieniem zarządu ani też jego późniejszym wdrożeniem. Ponadto, należy podkreślić, iż omawiany akt prawny wprowadził zmiany w około 63 ustawach sektorowych dostosowujących ich brzmienie do wprowadzonych norm. Wydaje się, iż dla pełnej analizy przedmiotowej materii wszystkie te zmiany należało by omówić- co jednak winno stać się przedmiotem zainteresowania osobnego artykułu.
Reasumując, należy stwierdzić, iż instytucja zarządu sukcesyjnego była potrzebna dla umożliwienia zapewnienia ciągłość istnienia rodzimych działalności gospodarczych takich jak sklepy osiedlowe
lub zakłady usługowe, bowiem według naszej oceny przedsiębiorstwa o skomplikowanych strukturach mające liczne składniki majątkowe i zobowiązania powinny raczej rozważyć przekształcenie takiej działalności w spółkę kapitałowa.
autor: Maciej Broński