Celem dzisiejszego artykułu będzie przybliżenie zasad odpowiedzialność przewoźnika za przewożony towar, zarówno na gruncie prawa międzynarodowego, jak i prawa krajowego. Kiedy przewoźnik odpowiada za uszkodzony towar?  Czy może zwolnić się od tej odpowiedzialności? Odpowiedzi na te i inne pytania, zależnie od charakteru przewozu, należy szukać w następujących aktach prawnych: Konwencji CMR oraz Ust. Pr. Przewozowe. Wyjaśnijmy pokrótce kiedy mają one zastosowanie.

Konwencję stosuje się do wszelkich umów o zarobkowy przewóz drogowy towarów pojazdami, niezależnie od miejsca zamieszkania i przynależności państwowej stron, jeżeli miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsca przewidziane dla jej dostawy, stosownie do ich oznaczenia w umowie, znajdują się w dwóch różnych krajach, z których przynajmniej jeden jest krajem umawiającym się.

Oznacza to, że aby przewoźnik podlegał reżimowi prawnemu konwencji, musi przewozić towar pomiędzy dwoma odmiennymi krajami, przykładowo z Polski do Francji. Jeden z nich musi być tzw. „państwem umawiającym się”, ale określenie to odnosi się już do prawie wszystkich państw europejskich.

Zgodnie z art. 17 Konwencji CMR „przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpiło w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy”. Zatem odpowiedzialności odszkodowawcza na gruncie tego przepisu zaistnieje, gdy łącznie spełnione zostaną 3 przesłanki:

1. Zaistnienie określonego zdarzenia w postaci np. zaginięcia towaru
2. Powstanie szkody z tego tytułu
3. Związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem, a szkodą

Uwolnienie się od odpowiedzialności jest możliwe, gdy zaginięcie, uszkodzenie lub opóźnienie spowodowane zostało winą osoby uprawnionej, jej zleceniem nie wynikającym z winy przewoźnika, wadą własną towaru lub okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec oraz gdy zaginięcie lub uszkodzenie towaru powstało ze szczególnego niebezpieczeństwa wynikającego z jednej lub kilku następujących przyczyn:

1. a) użycie pojazdów otwartych i nie przykrytych opończą, jeżeli to użycie było wyraźnie uzgodnione i zaznaczone w liście przewozowym
2. b) brak lub wadliwe opakowanie, jeżeli towary, ze względu na swe naturalne właściwości, w razie braku lub wadliwego opakowania, narażone są na zaginięcie lub uszkodzenie;
3. c) manipulowanie, ładowanie, rozmieszczenie lub wyładowanie towaru przez nadawcę lub przez odbiorcę albo przez osoby działające na rachunek nadawcy lub odbiorcy;
4. d) naturalne właściwości niektórych towarów, mogące powodować całkowite lub częściowe ich zaginięcie albo uszkodzenie, w szczególności przez połamanie, rdzę, samoistne wewnętrzne zepsucie, wyschnięcie, wyciek, normalny ubytek lub działanie robactwa i gryzoni;
5. e) niedostateczność lub wadliwość cech lub numerów na sztukach przesyłki;
6. f) przewóz żywych zwierząt

Wszelkie uzgodnienia w tym zakresie powinny bezwzględnie znaleźć odzwierciedlenie w liście przewozowym, ponieważ jakiekolwiek ustne porozumienia na tym polu nie będą stanowić przesłanki zwalniającej z odpowiedzialności.

Na gruncie prawa polskiego przewoźnik ponosi odpowiedzialność za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki od momentu przyjęcia jej do przewozu aż do chwili jej wydania odbiorcy a także za opóźnienia w przewozie przesyłki.

Przewoźnik zatem będzie odpowiadał za szkodę, która powstała w określonym czasie, pod pojęciem którego należy rozumieć również okres pozostawania przesyłki pod pieczą przewoźnika (czyli mamy tutaj do czynienia z szerokim rozumieniem tego pojęcia).  Na gruncie przepisu należy również rozróżnić 3 pojęcia:

Utrata- ma ona miejsce tylko wówczas, gdy niemożliwe staje się wydanie przesyłki odbiorcy. Pod tym pojęciem nie należy rozumieć stanu, gdy przesyłka jest tak uszkodzona, że nie można przywrócić jej pierwotnych właściwości.

Ubytek- ma miejsce wtedy, gdy w porównaniu do stanu przyjętego do przewozu, zaistniały braki ilościowe w momencie wydania. Mogą to być braki w zakresie ilościowym czy zmniejszenia wagi przesyłki

Uszkodzenie – są to zmiany jakościowe przesyłki, skutkujące obniżeniem jej wartości handlowej czy użytkowej. Tytułem przykładu można wskazać np. złamanie, zamoczenie czy zgniecenie.

Przewoźnik jednak może uwolnić się od odpowiedzialności w tym zakresie, jeżeli wykaże, że powyższe zdarzenia zaistniały wskutek:

 winy nadawcy lub odbiorcy – najczęściej będzie to brak właściwego opakowania, wybór niewłaściwego środka transportu do przewozu danego towaru,

właściwości towaru – towar charakteryzuje się zespołem pewnych cech fizykochemicznych i biologicznych, które np. prowadzą do jego szybkiego psucia i zmniejszenia jego wartości.

siły wyższej- jest to określenie dyskusyjne, najczęściej cechuje się nadzwyczajnością, przemożnością oraz zewnętrznością, tak rozumiana siła wyższa może przybrać postać zdarzeń przyrodniczych mogą to być również pewne zaburzenia życia zbiorowego jak wojna czy zamieszki.

Istnieją również przesłanki uwolnienia się od odpowiedzialności zwane uprzywilejowanymi. Odnoszą się one do szkody w przesyłce i zalicza się do nich:

-nadanie pod nazwą niewłaściwą lub niedostateczną rzeczy wyłączonych z przewozu lub przewożonych na warunkach szczególnych albo niezachowanie przez nadawcę tych warunków – przewoźnik może odwołać się do niej tylko wówczas, gdy nadawca niezgodnie z rzeczywistością określił zawartość przesyłki wyłączonej z przewozu.

– brak, niedostateczność lub wadliwość opakowania- aby przewoźnik mógł powołać się na wskazaną przesłankę, musi wykazać, że przesyłka wymagała określonego opakowania dla jej bezpiecznego przewozu, była pozbawiona opakowania lub było ono wadliwe.

– szczególna podatność rzeczy na szkodę wskutek wad lub naturalnych właściwości-  przesłanka ma zastosowanie do rzeczy łatwo psujących się, podatnych na uszkodzenie (np. szkło), które w czasie przewozu są narażone na szkodę pomimo należytego zabezpieczenia.

-ładowanie, rozmieszczanie lub wyładowanie rzeczy przez nadawcę lub odbiorcę- przesłanka odnosi się  do szkód powstałych w czasie czynności ładunkowych – aby przewoźnik mógł skutecznie powołać się na daną przesłankę musi wykazać konkretne nieprawidłowości, które zaistniały przy załadunku bądź rozładunku.

-przewóz przesyłek, które powinny być dozorowane, jeżeli szkoda wynikła z przyczyn, którym miał zapobiec dozorca- przesłanka odnosi się do sytuacji, gdy przepisy prawa przewidują, że przewóz przesyłki powinien odbyć się w obecności dozorcy wyznaczonego przez nadawcę. Aby uwolnić się od odpowiedzialności przewoźnik powinien wykazać, że przewóz odbywał się przy udziale dozorcy, a pomimo tego szkoda zaistniała.

Co w przypadku gdy przewoźnik dostarczył towar bez śladów naruszenia?

Zgodnie z prawem przewozowym, przewoźnik jest zwolniony z odpowiedzialności za przewożony towar, zgodnie bowiem z art. 66 ust. 1 przewoźnik nie odpowiada za ubytek przesyłki, której masy i liczby sztuk nie sprawdził przy nadaniu, jeżeli dostarczy ją bez śladu naruszenia, a w razie przewozu w zamkniętym środku transportowym – również z nie naruszonymi plombami nadawcy. Aby przewoźnik mógł uwolnić się od odpowiedzialności na gruncie tego przepisu, należy wykazać, że przyjęcie przesyłki nastąpiło bez sprawdzenia masy i ilości sztuk przesyłki, a także, że przewoźnik dostarczył ją bez śladów naruszeń, z nienaruszonymi plombami, które założył nadawca.

Uwolnienie się od odpowiedzialności przewoźnika jest możliwe również, gdy przesyłka nadeszła do miejsca przeznaczenia w pojemniku transportowym, nie naruszonym, zamkniętym przez nadawcę i z nienaruszonymi, założonymi przez niego plombami. Aby powołać się na tą przesłankę należy wykazać, że pojemnik transportowy został zamknięty przez nadawcę, plomby założył sam nadawca, a stan pojemnika transportowego, jak również stan plomb w momencie wydania przesyłki odbiorcy jest nienaruszony.

Podsumowując: Bez względu na charakter przewozu, niezmiernie ważne jest, by wszystkie wątpliwości i spostrzeżenia co do stanu przesyłki zawrzeć w liście przewozowym. Wskazane jest również pouczenie kierowców, co do robienia swobodnych notatek dokumentujących stan przesyłki, które mogą okazać się pomocne w późniejszym etapie dochodzenia roszczeń.