Przewóz towaru z punktu A do punktu B to tylko jeden z kilku etapów transportu. Zanim dojdzie do załadowania ładunku na konkretny pojazd i wyruszenia w trasę, konieczne jest dopełnienie wielu innych czynności, składających się na skomplikowany łańcuch dostaw.
Osobą odpowiedzialną za zorganizowanie przewozu przesyłki jest spedytor. Samym przewozem zajmuje się natomiast przewoźnik. Podmioty te działają na podstawie zlecenia – odpowiednio spedycyjnego oraz transportowego. W praktyce zdarza się jednak, że spedytor przyjmuje zlecenia transportowe. Czy takie działania mogą mieć konsekwencje prawne? Jakie różnice występują między zleceniem spedycyjnym a transportowym?
Czym jest zlecenie spedycyjne i co zawiera?
Zlecenie spedycyjne to umowa pomiędzy spedytorem a kontrahentem, której przedmiotem jest zorganizowanie transportu określonego towaru lub grupy towarów. Może zostać zawarte zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej, czy elektronicznej. Dla celów dowodowych zlecenie spedycyjne zawsze powinno być jednak sporządzane w formie udokumentowanej – pisemnej lub elektronicznej, np. e-mailowej.
Umowę spedycji reguluje kodeks cywilny. Art. 794 k.c. wskazuje, że przez umowę spedycji „spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem”.
Spedytor może występować w imieniu własnym albo w imieniu dającego zlecenie. W ramach podejmowanych przez spedytora czynności mieści się m.in. nadanie przesyłki, jej opakowanie, odprawa celna, znalezienie przewoźnika.
Zlecenie spedycyjne powinno uwzględniać informacje takie jak:
- Dane kontrahenta i zleceniobiorcy,
- Specyfikacja ładunku (m.in. rodzaj ładunku, jego waga, klasa niebezpieczeństwa, wartość),
- Sposób zabezpieczenia przesyłki,
- Miejsce i termin załadunku/rozładunku,
- Informacje dotyczące pojazdu/kierowcy,
- Kwota wynagrodzenia (stawka za usługę),
- Warunki.
Jeśli dojdzie do częściowej lub całkowitej szkody podczas transportu, zlecenie spedycyjne to pierwszy i jedyny dokument brany pod uwagę. Podczas dokonywania weryfikacji pracy spedytora ubezpieczyciel sprawdza przede wszystkim to, czy wykonał on ją z należytą starannością. W przypadku uszkodzenia znaczenie ma najczęściej sposób zabezpieczenia towaru oraz to, czy był on zgodny z zaleceniami klienta.
Czym jest zlecenie transportowe i co zawiera?
Zlecenie transportowe to nic innego jak umowa przewozu, która określa warunki współpracy pomiędzy przewoźnikiem a zleceniodawcą dotyczące przewozu ładunku. Nie odnosi się zatem do organizacji transportu. Zlecenie to może obejmować przewóz krajowy lub międzynarodowy. W poszukiwaniu szczegółowej definicji umowy przewozu również należy odwołać się do przepisów kodeksu cywilnego, art. 774. Wskazuje on, że przez umowę przewozu „przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy”.
W zleceniu transportowym należy zawrzeć w szczególności:
- Miejsce oraz datę załadunku/rozładunku,
- Rodzaj, specyfikację ładunku,
- Termin płatności,
- Rodzaj pojazdu,
- Ubezpieczenie towaru,
Zlecenie spedycyjne a transportowe – różny zakres odpowiedzialności
Zasadniczą różnicą, jaka występuje pomiędzy zleceniem spedycyjnym a transportowym, jest kwestia odpowiedzialności.
Odpowiedzialność przewoźnika
Odpowiedzialność przewoźnika regulują przepisy ustawy prawo przewozowe z dnia 15 listopada 1984 r. Przewoźnik (zarówno faktyczny, jak i umowny) odpowiada za rezultat, tj. dostarczenie przesyłki we wskazane w umowie miejsce. Jego odpowiedzialność opiera się na zasadzie ryzyka. Zgodnie z art. 65 ust. 1 „przewoźnik ponosi odpowiedzialność za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki powstałe od przyjęcia jej do przewozu aż do jej wydania oraz za opóźnienie w przewozie przesyłki”. Odpowiedzialność przewoźnika zostaje wyłączona jedynie w ściśle określonych przypadkach, wskazanych w ustawie.
Przewoźnik może także powierzać wykonanie przewozu innym przewoźnikom na całej przestrzeni przewozu lub jej części. Ponosi jednakże odpowiedzialność za ich czynności jak za swoje własne (art. 5).
Odpowiedzialność spedytora
Odpowiedzialność spedytora regulują natomiast przepisy kodeksu cywilnego. Spedytor nie ponosi odpowiedzialności za rezultat, a za niezachowanie należytej staranności. Odpowiada na zasadzie winy, z pewnym wyjątkiem, wskazanym w art. 800 k.c.: „Spedytor może dokonać przewozu sam. Wtedy też ma jednocześnie prawa i obowiązki przewoźnika”.
Może również, podobnie jak przewoźnik, zlecić wykonanie przewozu innym przewoźnikom. Zgodnie z art. 799 k.c. „spedytor jest odpowiedzialny za przewoźników i dalszych spedytorów, którymi posługuje się przy wykonaniu zlecenia, chyba że nie ponosi winy w wyborze”. Na przykładzie art. 355 k.c. w zw. art. 799 k.c spedytor spełni wymóg zachowania należytej staranności, jeśli wykaże, że powierzył on wykonanie umowy przewoźnikowi „którego profesjonalizm i jakość świadczonych usług budziła zaufanie” (wyrok SN z dnia 27 stycznia 2004 r., II CK 389/02). Jest on zatem zobowiązany do dokonania dokładnej weryfikacji każdego przewoźnika, któremu pragnie powierzyć przewóz.
Czy spedytor może przyjąć zlecenie transportowe?
Przyjęcie przez spedytora zlecenia spedycyjnego oraz zlecenia transportowego pociąga za sobą odmienne konsekwencje prawne. Czasami są to działania zamierzone, czasami jednak omyłkowe, wynikające z braku znajomości przepisów, czy odpowiedniego przeszkolenia.
W wyroku SN z dnia 6 października 2004 r. sygn. I CK 199/04 Sąd Najwyższy stwierdził, że jeżeli „przyjmuje się ofertę, w której mowa jest tylko o przewozie rzeczy, a żadne czynności konkludentne nie wskazują na istnienie dodatkowych postanowień umownych obejmujących usługi związane z przewozem, to umowa zawarta przez przyjęcie oferty jest stricte umową przewozu, a nie umową spedycji”. Zdaniem Sądu, brak licencji przewozowej nie ma wpływu na stosowanie przepisów konwencji genewskiej o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR). Oznacza to, że spedytor, który przyjął zlecenie transportowe, nie może bronić się, wykazując, że nie ma on m.in. uprawnień, kwalifikacji bądź pojazdów niezbędnych do wykonania przewozu krajowego lub międzynarodowego, na jaki zgodził się w umowie.
Konsekwencje przyjęcia przez spedytora zlecenia transportowego będą odczuwalne przede wszystkim wtedy, gdy dojdzie do wystąpienia szkody. Jeśli spedytor ma zawartą jedynie umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej spedytora, a nie przewoźnika, w takiej sytuacji nie będzie możliwe objęcie go ochroną z takiej polisy. W konsekwencji ubezpieczyciel odmówi nam wypłacenia odszkodowania.
Znajomość obowiązujących przepisów prawa transportowego oraz stosowanych praktyk pozwala ustrzec się przed często nieprzyjemnymi skutkami prawnymi. Jednym ze sposobów na zwiększanie wiedzy spedytorów oraz samych przewoźników jest regularny udział w szkoleniach organizowanych przez naszą kancelarię transportową.
Jeśli chcą Państwo zwiększyć swoją wiedzę z zakresu umów lub uzyskać pomoc prawną, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią Transportową Legaltrans.