9 listopada 2021 roku Rada UE przyjęła w pierwszym czytaniu dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zmiany dyrektyw 1999/62/WE (tzw. dyrektywa o eurowiniecie), 1999/37/WE i (UE) 2019/520 w odniesieniu do pobierania opłat za użytkowanie niektórych typów infrastruktury przez pojazdy. Nowelizacja rozszerza i intensyfikuje zakres stosowania przepisów o opłatach drogowych. Wprowadza także nowy system przeciwdziałania emisji CO2. Zmiany mają na celu dekarbonizację transportu drogowego oraz zachęcenie firm transportowych do prowadzenia działalności z większym poszanowaniem ekologii.
Stopniowe wycofywanie systemów opłat opartych na czasie (tzw. winiet)
Znowelizowane przepisy wprowadzają stopniowe wycofywanie opłat za czas użytkowania infrastruktury (winiet) dla pojazdów ciężkich na bazowej sieci TEN-T. Zostaną nimi objęte główne trasy, na jakich w większości odbywa się tranzyt międzynarodowy z wykorzystaniem pojazdów ciężarowych. Winiety będą mogły być nadal stosowane przez państwa UE na innych odcinkach dróg.
Zmiany te mają nastąpić w ciągu 8 lat od dnia, w którym dyrektywa wejdzie w życie. Dla państw, które stosują wspólny system winiet, przewidziano dodatkowy czas (2 lata) na jego przystosowanie lub zaprzestanie stosowania.
Od obowiązku wycofywania winiet dyrektywa przewiduje jednak pewne wyjątki, dopuszczone tylko w uzasadnionych przypadkach. To m.in. objęcie winietą jedynie odcinka drogi lub sytuacja, gdy gęstość zaludnienia na danej trasie jest bardzo niska. Każde zwolnienie z wycofywania się z winiet będzie musiało zostać zgłoszone do KE.
Hybrydowy system opłat
Nowe przepisy zezwalają ponadto krajom Wspólnoty na wprowadzenie hybrydowego systemu opłat. Będą mogły korzystać z niego pojazdy ciężkie lub ich niektóre typy. System hybrydowy ma łączyć pokonaną trasę, czas przejazdu oraz dwa kryteria – oparte na emisji CO2 i klasie EURO. Takie zmiany pozostają w zgodności z nadrzędnymi celami, wzmacniając zasadę „użytkownik płaci” oraz „zanieczyszczający płaci”. Państwa członkowskie zyskają jednocześnie swobodę w kształtowaniu systemu opłat drogowych na terenie swojego kraju.
Swoboda stosowania opłat względem różnych kategorii pojazdów
W nowelizacji nie przewidziano natomiast zmian dotyczących pobierania opłat za odległość i czas korzystania z dróg w odniesieniu do różnych kategorii pojazdów (m.in. lekkich, ciężarowych, autobusów, mikrobusów). Państwa członkowskie nadal mają w tym zakresie swobodę w ich niezależnym stosowaniu. Oznacza to, że mogą na przykład zwolnić określoną grupę z obowiązku zakupu winiety. Mogą także przewidzieć obniżone opłaty za przejazd i korzystanie z infrastruktury lub zwolnienia z obowiązku uiszczania opłat w szczególnych przypadkach.
Okres ważności winiet
Skorygowane przepisy wskazują, że korzystanie z infrastruktury musi być udostępnione na jeden dzień i na tydzień lub dziesięć dni bądź na oba te okresy. Państwa Wspólnoty mogą jednak ograniczyć winietę dzienną tylko do celów tranzytu.
Emisja CO2 i efektywność środowiskowa a wysokość pobieranych opłat
W dyrektywie znalazły się regulacje, które pozwolą na różnicowanie pojazdów na podstawie emisji CO2 i efektywności środowiskowej.
Do wykazu kosztów za korzystanie z infrastruktury, które będzie można ująć w opłatach zgodnie z celami klimatycznymi, wprowadzono kryterium CO2. W praktyce oznacza to, że państwa UE powinny różnicować opłaty za korzystanie z infrastruktury i opłaty infrastrukturalne w zależności od emisji dwutlenku węgla. Z początku nowy system znajdzie zastosowanie jedynie do największych pojazdów ciężkich. Z biegiem czasu ma jednak obejmować coraz to większą grupę, inne typy tych pojazdów.
Przepisy zezwalają również krajom na preferencyjne traktowanie samochodów bezemisyjnych, co ma zachęcić firmy transportowe do wyboru ekologicznych rozwiązań. Wprowadzono w tym miejscu zabezpieczenie, które uniemożliwi podwójne „nagradzanie” pojazdów hybrydowych.
W zakresie efektywności środowiskowej pojazdów lekkich państwom pozostawiono swobodę przy różnicowaniu opłat za przejazd i korzystanie z infrastruktury. Od 2026 r. stawki te będą musiały być obowiązkowo różnicowane dla mikrobusów i vanów, o ile będzie to technicznie wykonalne.
Obowiązek ponoszenia kosztów zewnętrznych
Na pojazdy ciężkie przepisy nakładają obowiązek ponoszenia kosztów zewnętrznych. Są to koszty za zanieczyszczenia powietrza, które będą pobierane po 4-letnim okresie przejściowym, w którym stosuje się opłaty za przejazd. Od tego obowiązku przewidziano wyjątek – niezamierzone konsekwencje związane z przekierowaniem ruchu.
Opłaty pobierane opcjonalnie
Po zmianach wpływy z opcjonalnych opłat z tytułu zatorów komunikacyjnych lub równoważnik finansowej wartości tych wpływów mają być wykorzystywane na rozwiązanie problemu zatorów komunikacyjnych bądź na ogólny rozwój zrównoważonego transportu i zrównoważonej mobilności.
Państwa członkowskie będą mogły ponadto zdecydować się na zwiększenie dopłat do maksymalnie 50% na trasach, na których tworzą się największe zatory. Takie podwyższenie opłaty jest jednak możliwe tylko za zgodą wszystkich państw członkowskich, przez które przechodzi ta trasa oraz państw z nimi sąsiadujących, na których terytorium znajduje się odcinek, na którym ma być stosowana dopłata.