Następstwem utraty, ubytku lub uszkodzenia przesyłki, czyli wyrządzenia szkody, jest na gruncie prawa przewozowego konieczność zapłaty uprawnionemu podmiotowi odszkodowania. Tego rodzaju zdarzenia nie są w transporcie rzadkością, dlatego też przewoźnicy powinni wiedzieć, jakie zasady należy tu zastosować. W zależności od tego, czy do uszkodzenia, ubytku lub utraty przesyłki doszło w przewozie krajowym, czy też międzynarodowym, sięgniemy odpowiednio po ustawę Prawo przewozowe lub Konwencję CMR.
Podstawowe zasady ustalania wysokości odszkodowania w Prawie przewozowym
Powołując się na art. 80 ust. 1 tej ustawy, należy wskazać, że wysokość odszkodowania w transporcie za:
- utratę przesyłki lub
- ubytek przesyłki (zmiany ilościowe)
nie może być wyższa niż wartość, którą ustala się na podstawie i w następującej kolejności: (1) ceny wskazanej w rachunku dostawcy lub sprzedawcy albo (2) ceny wynikającej z cennika obowiązującego w dniu nadania przesyłki do przewozu bądź (3) wartości rzeczy tego samego rodzaju i gatunku w miejscu i czasie ich nadania.
Przy ustalaniu wysokości odszkodowania za utratę lub ubytek towaru, zgodnie z wykładnią językową tego przepisu, nie można tym samym rozpocząć od powołania się na wartość rzeczy tego samego rodzaju i gatunku, a od ceny wskazanej w rachunku (fakturze), pod warunkiem, że taki rachunek istnieje. Przez rachunek należy rozumieć rachunek (fakturę), który był już wystawiony w chwili przekazywania przesyłki do przewozu. Gdyby jednak to okazało się niemożliwe, należy wziąć pod uwagę cenę z cennika, a dopiero na samym końcu – wartość rzeczy tego samego rodzaju lub gatunku.
Gdyby natomiast wysokości odszkodowania nie dało ustalić się w żaden z powyższych sposobów, wysokość tę ustala rzeczoznawca (art. 80 ust. 2).
W odniesieniu do przesyłek utraconych, w razie odnalezienia takiej w ciągu roku od wypłaty odszkodowania, przewoźnik ma obowiązek niezwłocznie poinformować o tym uprawnionego, który w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia może zażądać jej wydania. Będzie jednak wtedy zobowiązany do jednoczesnego zwrotu otrzymanego od przewoźnika odszkodowania.
Powyższe zasady odnosiły się do odszkodowania należnego z tytułu utraty lub ubytku przesyłki. Prawo przewozowe przewiduje natomiast odmienne regulacje dla odszkodowania należnego za uszkodzenie przesyłki (zmiany jakościowe). W takiej sytuacji, zgodnie z treścią art. 81, jego wysokość określa się w wysokości odpowiadającej procentowemu zmniejszeniu się wartości.
Wysokość odszkodowania z tytułu uszkodzenia przesyłki nie może jednak przewyższać kwoty odszkodowania przysługującego za utratę całej przesyłki, jeżeli doznała ona obniżenia wartości wskutek uszkodzenia lub ubytek tej części przesyłki, która doznała obniżenia wartości wskutek uszkodzenia.
Obowiązek przewoźnika do zwrotu innych kosztów i przewoźnego
Powyższe odszkodowania nie są jedynymi, które obciążają rachunek przewoźnika. Oprócz tego jest on zobowiązany do zwrotu przewoźnego wraz z innymi kosztami związanymi z przewozem przesyłki. Jeżeli doszło do utraty przesyłki, zwraca je w pełnej wysokości. W razie ubytku – w odpowiedniej części, a w razie uszkodzenia – w wysokości odpowiadającej procentowi obniżenia wartości przesyłki wskutek uszkodzenia.
Wysokość odszkodowania z innych tytułów
Przewoźnik będzie zobowiązany do zapłaty odpowiedniego odszkodowania również w sytuacji, gdy dojdzie do powstania szkody innej niż w przesyłce, co wynika z treści art. 83. Należy się ono do wysokości podwójnej kwoty przewoźnego.
Z kolei za szkody wynikłe z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania polecenia zmiany umowy przewozu (art. 84), przewoźnik będzie musiał zapłacić odszkodowanie w wysokości, która nie może przewyższać odszkodowania przysługującego w razie utraty przesyłki. Zastosowanie znajdą tu zatem przepisy art. 80.
Przewoźnik odpowie ponadto za szkody spowodowane utratą, niewykorzystaniem lub nienależytym wykorzystaniem dokumentów oddanych mu przez nadawcę. W tym przypadku wysokość odszkodowania za powstałą szkodę nie może przewyższać wysokości poniesionych strat.
Wysokość odszkodowania w przypadku działania umyślnego lub rażącego niedbalstwa przewoźnika
W odniesieniu do wszystkich powyższych regulacji należy wyraźnie zaznaczyć, że ograniczenia w ustalaniu wysokości odszkodowania stosuje się tylko wtedy, gdy działaniu przewoźnika nie można przypisać winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa.
W sytuacji jednak, gdy szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika, ograniczenia te nie znajdują zastosowania, na co wskazuje bezpośrednio art. 86. Należy pamiętać, że w świetle przepisów krajowych rażące niedbalstwo zostało zrównane w skutkach z winą umyślną. Ciężar udowodnienia winy przewoźnika, a więc rzeczywistej przyczyny szkody, spoczywa jednak na osobie uprawnionej.
Za działania zawinione lub będące skutkiem rażącego niedbalstwa przewoźnik odpowiada na gruncie przepisów cywilnych, a więc będzie zobowiązany do zapłaty pełnego odszkodowania. Jak wynika z art. 361 KC, zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Odszkodowanie a przewóz wykonywany wspólnie przez kilku przewoźników
W przypadkach, gdy przewóz, podczas którego doszło do uszkodzenia, ubytku lub utraty przesyłki, był wykonywany wspólnie przez kilku przewoźników, ten z nich, który zapłacił odszkodowanie, ma roszczenie zwrotne do przewoźnika ponoszącego odpowiedzialność za okoliczności, z których szkoda wynikła.
Jeżeli jednak okoliczności tych nie dałoby się ustalić, odpowiedzialność ponoszą wszyscy przewoźnicy, stosownie do wysokości przypadającego im przewoźnego.
Chcąc uwolnić się od odpowiedzialności, przewoźnik jest zobowiązany wykazać, że szkoda nie powstała w czasie wykonywania przez niego przewozu.
Wysokość odszkodowania w przewozach międzynarodowych
Jeżeli do szkody w przesyłce, z której wynika obowiązek zapłaty odszkodowania, doszło w przewozie międzynarodowym, zastosowanie znajdą przepisy Konwencji CMR.
Odszkodowanie za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru oblicza się według wartości towaru w miejscu i w okresie przyjęcia go do przewozu. Wartość towaru określa się w pierwszej kolejności według ceny giełdowej. W razie jej braku należy odwołać się do bieżącej ceny rynkowej, a w braku jednej i drugiej – do zwykłej wartości towarów tego samego rodzaju i jakości. W Konwencji zastrzeżono jednak, że odszkodowanie za całkowite lub częściowe zaginięcie przesyłki nie może przekraczać 8,33 jednostki rozrachunkowej za 1 kilogram brakującej wagi brutto. Również i w tym przypadku przewoźnik ma obowiązek zwrócić przewoźne, inne wydatki związane z przewozem oraz cło.
Gdyby szkoda wynikła z opóźnienia w dostawie i osoba uprawniona udowodni ten fakt, przewoźnik jest z kolei zobowiązany do zapłaty odszkodowania w wysokości nieprzewyższającej kwoty przewoźnego.
W razie uszkodzenia przesyłki w transporcie międzynarodowym przewoźnik płaci kwotę, o którą obniżyła się wartość towaru, obliczoną według wartości towaru ustalonej zgodnie z powyższymi zasadami, czyli art. 23 ust. 1, 2 i 4. Odszkodowanie to podlega jednak ograniczeniom, w zależności od tego, czy na skutek uszkodzenia obniżenia wartości doznała cała przesyłka, czy tylko jej część.
Przy ustalaniu wysokości odszkodowania w transporcie międzynarodowym pewnych wątpliwości przysparza czasami art. 27 ust. 2, zgodnie z którego treścią, jeżeli dane służące za podstawę do obliczenia odszkodowania nie są wyrażone w walucie państwa, gdzie żąda się zapłaty, przeliczenia dokonuje się według kursu dnia i miejsca wypłaty odszkodowania. Do tego przepisu odniósł się m.in. Sąd Apelacyjny w Gdańsku, w wyroku z dnia 15 maja 2015 r., sygn. akt I ACa 14/15, wyjaśniając, że: „Z treści przepisu art. 27 ust. 2 Konwencji CMR nie wynika bezwzględny obowiązek dochodzenia roszczenia w walucie polskiej, a zamieszczone w jego treści wskazanie dotyczące zasady przeliczenia odszkodowania w sytuacji, gdy nie jest ono wyrażone w walucie polskiej, świadczy o dopuszczalności formułowania roszczenia w walucie obcej. Na przeszkodzie temu nie stoi również uregulowanie zawarte w art. 358 § 1 k.c”.
Brak ograniczeń w ustalaniu wysokości odszkodowania w przypadku złego zamiaru lub rażącego niedbalstwa przewoźnika
Konwencja CMR w podobny sposób, co prawo przewozowe, ustala granice korzystania z postanowień rozdziału regulującego kwestie szacowania wysokości należnego odszkodowania. Wynikające z tych przepisów ograniczenia nie będą mogły zostać uwzględnione, jeżeli szkoda powstała wskutek złego zamiaru (winy umyślnej) przewoźnika lub jego niedbalstwa, które według prawa obowiązującego w miejscu prowadzenia sprawy sądowej uważane jest za równoznaczne ze złym zamiarem. Przepis ten zawiera tym samym odesłanie do norm prawa krajowego. Należy dlatego przyjąć, że pojęcie „złego zamiaru” jest równoznaczne z winą w postaci rażącego niedbalstwa, o której mowa w art. 86 ustawy Prawo przewozowe (wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 20 lutego 2015 r., sygn. akt VIII Ga 429/14). Przykładami winy kwalifikowanej, powołując się na doktrynę i orzecznictwo, będzie m.in. przeciążenie pojazdu, pozostawienie pojazdu wraz z towarem w miejscu niestrzeżonym, czy pozostawienie pojazdu bez zabezpieczenia antywłamaniowego.
Zgodnie z tezą Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, przedstawioną w wyroku z dnia 15 marca 2006 r., sygn. akt I ACa 48/06: „Przyjęcie, że przewoźnik dopuścił się rażącego niedbalstwa, nie pozwala na zastosowanie ograniczeń bądź wyłączeń jego odpowiedzialności przewidzianych w rozdziale IV CMR o odpowiedzialności przewoźnika”. W orzecznictwie podkreśla się, żeto samo postanowienie stosuje się, jeżeli złego zamiaru lub niedbalstwa dopuszczają się pracownicy przewoźnika lub jakiekolwiek inne osoby, do których usług odwołuje się on dla wykonania przewozu, jeżeli ci pracownicy lub te inne osoby działają w wykonaniu swych funkcji.
Naprawianie szkód w transporcie i pomoc w odszkodowaniach z kancelarią LEGALTRANS
Jeżeli Państwa przedsiębiorstwo jest winne powstania szkody w transporcie lub wręcz przeciwnie, występuje w roli poszkodowanego, zachęcamy do kontaktu z nami i skorzystania z usług naszej kancelarii prawnej LEGALTRANS, która pomoże Państwu w podjęciu dalszych kroków i należytym zabezpieczeniu interesów firmy. Jesteśmy gotowi zapewnić nasze wsparcie również w sytuacjach, w których doszło do zaniżenia wysokości należnego w związku z powstałą szkodą odszkodowania oraz w przypadku zwłoki z jego wypłatą. Od lat działamy na rzecz polskich przewoźników drogowych, dlatego jest to problematyka doskonale nam znana, z którą mierzyliśmy się już wielokrotnie. Dzięki wypracowanym rozwiązaniom i biegłej znajomości obowiązujących przepisów możemy w znacznie krótszym czasie uporać się z większością zdarzeń, do których dochodzi w transporcie.