Polisy ubezpieczeniowe, zapewniające ochronę na wypadek zdarzeń nagłych, niespodziewanych, są naszym gwarantem bezpieczeństwa i poczucia większego spokoju. Dzięki nim możemy zabezpieczyć nie tylko siebie, ale i naszych bliskich. Co jednak, gdy na skutek roztargnienia lub innego rodzaju sytuacji, nie opłacimy ubezpieczenia w wymaganym terminie lub wcale? Czy przy braku płatności, zważając tylko na fakt podpisania umowy, taką polisę można uznać za aktywną, skuteczną?
Rodzaje polis ubezpieczeniowych
Mówiąc o polisach ubezpieczeniowych, należy zdawać sobie sprawę z tego, że istnieją ich różne rodzaje. W podstawowym podziale możemy wyodrębnić ubezpieczenia osobowe i majątkowe oraz ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne.
Ubezpieczenia osobowe to ubezpieczenia ochraniające życie i zdrowie ludzkie, a także zdolność do wykonywania określonego rodzaju pracy. Takim ubezpieczeniem jest m.in. ubezpieczenie NNW, czy ubezpieczenie na życie.
Ubezpieczenia majątkowe koncentrują się z kolei na ochronie mienia, takiego jak na przykład nieruchomość (dom, mieszkanie, gospodarstwo rolne), samochód, przesyłka. Do ubezpieczeń tego rodzaju należy w szczególności ubezpieczenie OC i AC, doskonale znane wszystkim posiadaczom pojazdów mechanicznych.
Ubezpieczenia obowiązkowe, jak sugeruje sama nazwa, są w określonych przypadkach i dla określonych podmiotów ubezpieczeniami obligatoryjnymi, z których nie mogą oni zrezygnować, ponieważ obowiązek ich posiadania wynika wprost z przepisów. Najlepszym przykładem ubezpieczenia obowiązkowego (będącego zarazem ubezpieczeniem majątkowym) jest przywołane już powyżej ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (polisa komunikacyjna OC). Ubezpieczeniem obowiązkowym jest ponadto ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego oraz ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych.
Ubezpieczenia dobrowolne są ubezpieczeniami fakultatywnymi, a więc dla „chętnych”. Takim ubezpieczeniem jest m.in. AC, Assistance, GAP, ubezpieczenie turystyczne, ubezpieczenie zdrowotne. Za ich brak przepisy nie przewidują żadnych kar.
Kary za brak obowiązkowej polisy OC wyższe z roku na rok
Istotą ubezpieczeń obowiązkowych pozostaje fakt, że w razie braku wykupienia odpowiedniej polisy, na podmiot, który powinien zostać objęty takim ubezpieczeniem, zostaną nałożone kary pieniężne. I to z reguły niemałej wysokości. Wynikają one z ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
Biorąc za przykład obowiązkowe ubezpieczenie komunikacyjne dla posiadaczy pojazdów mechanicznych (OC), wysokość należnej opłaty będzie uzależniona od trzech czynników:
- rodzaju pojazdu,
- wysokości minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym roku kalendarzowym oraz
- okresu przerwy w ubezpieczeniu.
I tak, zgodnie z art. 88 ust. 2 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, kara za brak ubezpieczenia samochodu osobowego wynosi równowartość dwukrotności minimalnego wynagrodzenia, w przypadku samochodów ciężarowych, ciągników samochodowych i autobusów – równowartość trzykrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, a w odniesieniu do pozostałych pojazdów – równowartość jednej trzeciej minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Na wysokość opłaty za brak OC komunikacyjnego wpłynie jednak nie tylko rodzaj pojazdu, ale i okres, przez jaki samochód nie podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu. Gdy okres ten nie przekracza 3 dni, należy się kara w wysokości 20% opłaty określonej powyżej, przy braku ubezpieczenia za okres nieprzekraczający 14 dni – 50%, natomiast gdy okres niepodlegania ubezpieczeniu przekroczył 2 tygodnie – 100%.
Mając więc na względzie to, że od 1 lipca 2023 r. minimalne wynagrodzenie wzrosło z 3490 zł brutto do 3600 zł brutto, maksymalna opłata za brak obowiązkowego ubezpieczenia OC dla posiadaczy osobowych pojazdów mechanicznych, jeżeli okres niepodlegania ubezpieczeniu przekroczył 14 dni, wynosi teraz 7200 zł (dwukrotność pełnego miesięcznego wynagrodzenia minimalnego, a więc 3600 zł x 2), a dla samochodów ciężarowych i autobusów – 10 800 zł (trzykrotność pełnego miesięcznego wynagrodzenia).
Brak terminowej zapłaty za ubezpieczenie obowiązkowe – czym skutkuje?
Mówiąc o ubezpieczeniach obowiązkowych, musimy odwołać się do wspomnianej powyżej ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych. Na mocy jej przepisów obowiązek ubezpieczenia uważa się za spełniony, jeżeli została zawarta umowa ubezpieczenia, na podstawie której osoba obciążona tym obowiązkiem korzysta z ochrony ubezpieczeniowej, a czas trwania i zakres tej ochrony odpowiadają przepisom ustawy lub odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych wprowadzających obowiązek ubezpieczenia (art. 10 ust. 1).
Co do zasady odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się z chwilą zawarcia umowy i zapłacenia składki ubezpieczeniowej lub jej pierwszej raty. Trwa ona następnie przez okres wskazany w umowie i kończy się z upływem ostatniego dnia tego okresu, z zastrzeżeniem pewnych wyjątków.
Co jednak, gdy ubezpieczony spóźnia się z płatnością składki lub raty albo nie dokonuje jej wcale? Z powyższego wynika bowiem, że warunkiem koniecznym do aktywowania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jest opłacenie składki lub pierwszej raty (jeśli składka będzie opłacana w częściach).
W ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych odniesiono się do tego problemu w art. 12 ust. 2. Zgodnie z jego treścią, względem ubezpieczonych, którzy opłacają składkę ubezpieczeniową w ratach, niezapłacenie raty takiej składki w terminie oznaczonym przez zakład ubezpieczeń nie powoduje ustania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Oznacza to tym samym, że na mocy przepisów niniejszej ustawy, klientom zakładów ubezpieczeniowych, mimo braku uregulowania raty polisy w terminie, nadal przysługuje prawo do należnego z niej odszkodowania, jeżeli tylko zapłacili pierwszą z nich. Nieterminowe opłacenie kolejnej raty ubezpieczenia nie stanowi ponadto przesłanki do rozwiązania zawartej umowy. Można uznać tym samym, że osoby płacące składkę w częściach, są w związku z tym w dość korzystnej sytuacji.
Mimo powyższego zapisu, nie oznacza to jednak, że zakład ubezpieczeń powinien bezczynnie, cierpliwie czekać na to, aż druga strona wywiąże się ze swojego obowiązku. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że w razie zwłoki z płatnością raty, zakład ubezpieczeń ma prawo podjąć określone działania windykacyjne, w szczególności w postaci skierowania do ubezpieczonego wezwania do zapłaty, a także naliczania odsetek za opóźnienie.
Jeżeli natomiast finalnie zobowiązany nie opłacił całej określonej w umowie za mijający okres 12 miesięcy składki, wtedy też nie znajdzie zastosowania zasada, zgodnie z którą, jeżeli umowa ubezpieczenia OC nie zostanie wypowiedziana na piśmie przez ubezpieczonego nie później niż na 1 dzień przed upływem 12 miesięcy (umowę OC zawiera się co do zasady na rok), uważa się, że została zawarta następna umowa, na kolejne 12 miesięcy. Zagapienie się może skutkować więc tym, że zainteresowany pozostanie bez obowiązkowego ubezpieczenia, co zagrożone jest z kolei karami finansowymi. Inny przypadek, w którym polisa OC nie ulegnie automatycznemu przedłużeniu, stanowi zmiana właściciela pojazdu mechanicznego. Do czasu ważności polisy zawartej przez „starego” właściciela, nowy właściciel może wprawdzie korzystać z wynikającej z niej ochrony, jednak po upływie terminu przewidzianego w tej umowie, musi już zawrzeć nową.
Brak terminowej zapłaty za polisę dobrowolną – czym skutkuje?
Zasady zawierania umów ubezpieczeniowych, których przedmiotem jest ubezpieczenie dobrowolne (majątkowe lub osobowe), nie podlegają ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, a ogólnym zasadom, które określono w Kodeksie cywilnym. Jak wynika z treści art. 805 KC, przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Z powyższego można więc wysunąć wniosek, że opłacenie składki jest warunkiem koniecznym skutecznego zawarcia umowy ubezpieczeniowej. Zapłata ta nie zawsze jednak następuje lub też może nastąpić ze zwłoką.
Co do zasady (jeżeli nie umówiono się inaczej), odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się od dnia następującego po zawarciu umowy, nie wcześniej jednak niż od dnia następnego po zapłaceniu składki lub jej pierwszej raty (art. 814 § 1 KC).
Z treści art. 814 § 3 KC wynika natomiast, że w razie opłacania składki w ratach, niezapłacenie w terminie kolejnej raty składki może powodować ustanie odpowiedzialności ubezpieczyciela tylko wtedy, gdy skutek taki przewidywała umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia, a ubezpieczyciel po upływie terminu wezwał ubezpieczającego do zapłaty z zagrożeniem, że brak zapłaty w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania, spowoduje ustanie odpowiedzialności.
W odniesieniu więc do ubezpieczeń dobrowolnych, opóźnienie w kolejnych płatnościach ratalnych, w odróżnieniu od ubezpieczeń obowiązkowych, może spowodować, że taka polisa nie będzie działać, jednakże tylko w razie łącznego spełnienia dwóch warunków: (1) umieszczenia w umowie lub OWU odpowiedniego zapisu regulującego tę kwestię oraz (2) wezwania do zapłaty. Ważne jest dlatego, aby w każdym przypadku dobrze zapoznać się z treścią podpisywanych dokumentów, ponieważ zakłady ubezpieczeń mają w tym zakresie większą swobodę w kształtowaniu postanowień umownych. Gdyby natomiast ubezpieczony nie uregulował zaległej płatności mimo otrzymania wezwania do zapłaty, wtedy też należy przygotować się na rozwiązanie umowy i utratę wynikającej z niej ochrony.
Nieco inaczej wygląda z kolei sytuacja, w której to ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność jeszcze przed zapłaceniem składki lub jej pierwszej raty. Jeżeli nie zostaną one opłacone w terminie, wtedy też ubezpieczyciel ma prawo wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym i żądać zapłaty składki za okres, przez który ponosił odpowiedzialność. Przy braku wypowiedzenia umowy, wygasa ona z końcem okresu, za który przypadała niezapłacona składka (art. 814 § 2 KC).
Jeśli ten temat jest dla Ciebie interesujący i chcesz dowiedzieć się czegoś więcej to zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią prawną LEGALTRANS.