Pojazd lub zespół pojazdów, którego naciski osi wraz z ładunkiem lub bez ładunku, wymiary lub rzeczywista masa całkowita wraz z ładunkiem lub bez niego są większe od dopuszczalnych, przewidzianych w przepisach drogowych, określa się jako „nienormatywny” lub „ponadgabarytowy”. W związku z tym, że przejazd pojazdu nienormatywnego po drogach może wiązać się z pewnymi utrudnieniami w ruchu, podlega on odrębnym zasadom. Co jest w takim razie niezbędne do tego, by poruszać się pojazdem nienormatywnym zgodnie z prawem?
Wykonywanie przewozów ponadgabarytowych, jak wynika z art. 64 ust. 1 ustawy Prawo o ruchu drogowym, wiąże się z obowiązkiem spełnienia czterech podstawowych wymogów:
- uzyskaniem zezwolenia odpowiedniej kategorii,
- przestrzeganiem warunków przejazdu określonych w uzyskanym zezwoleniu,
- pilotowaniem przejazdu pojazdu nienormatywnego,
- zachowaniem szczególnej ostrożności przez kierującego pojazdem nienormatywnym.
Na przejazd pojazdu nienormatywnego potrzebne jest zezwolenie
Pojazdy nienormatywne nie mogą poruszać się po drogach z pełną swobodą, dowolnością. Ich przejazd jest możliwy tylko na podstawie odpłatnego zezwolenia, i to w dodatku zezwolenia określonej kategorii, które kierujący pojazdem jest zobowiązany posiadać przy sobie i okazywać na żądanie uprawnionych organów.
Wyróżnia się pięć kategorii zezwoleń na przejazd pojazdu nienormatywnego, które zostały szczegółowo scharakteryzowane w przepisach ruchu drogowego oraz załączniku nr 1 tejże ustawy. Za główne kryterium podziału przyjmuje się w szczególności parametry konkretnego pojazdu (długość, wysokość, masa całkowita, nacisk osi).
Zezwolenie kategorii I zezwala na przejazd drogami publicznymi, z wyjątkiem ekspresowych i autostrad. Wydaje je, na wniosek podmiotu wykonującego przejazd, starosta właściwy ze względu na siedzibę wnioskodawcy albo miejsce rozpoczęcia przejazdu. Okres ważności zezwolenia kategorii I wynosi 12 miesięcy.
Zezwolenie kategorii II zezwala na przejazd wszystkimi drogami publicznymi. Wydaje je właściwy ze względu na siedzibę wnioskodawcy albo miejsce rozpoczęcia przejazdu starosta, na okres wskazany we wniosku, który może wynosić: miesiąc, 6 miesięcy, 12 miesięcy lub 24 miesiące. Zezwolenie to, przy wjeździe do Polski, może wydać także naczelnik urzędu celno-skarbowego.
Zezwolenie kategorii III zezwala na przejazd drogami krajowymi. W tym przypadku organem uprawnionym do jego wydawania jest GDDKiA, a przy wjeździe na terytorium RP – naczelnik urzędu celno-skarbowego. Czas, na jaki może to nastąpić, wynosi miesiąc, 6 miesięcy, 12 miesięcy lub 24 miesiące. Zezwolenie kategorii III uprawnia również do poruszania się pojazdami i drogami, określonymi dla zezwolenia kategorii II.
Zezwolenie kategorii IV zezwala na przejazd drogami publicznymi. Tak jak w przypadku zezwolenia III kategorii, wydaje je GDDKiA, na okres wskazany we wniosku, wynoszący miesiąc, 6 miesięcy, 12 miesięcy albo 24 miesiące.
Zezwolenie kategorii V zezwala na przejazd tylko wyznaczoną trasą, wskazaną w tym zezwoleniu. Tego rodzaju zezwolenie upoważnia do jednokrotnego lub wielokrotnego przejazdu po drogach publicznych, w wyznaczonym czasie. Zezwolenie to wydaje co do zasady GDDKiA (po uzgodnieniach z innymi zarządcami dróg), jednak gdy trasa przejazdu pojazdu nienormatywnego przebiega w granicach administracyjnych miasta na prawach powiatu i nie przebiega autostradą lub drogą ekspresową, organem uprawnionym do wydania zezwolenia kategorii V będzie prezydent miasta. Zezwolenie na przejazd jednokrotny jest ważne 14 dni, a na przejazd wielokrotny – 30 dni.
Ubiegając się o zezwolenie na przejazd pojazdu nienormatywnego, wnioskodawca powinien dokładnie zapoznać się z wymogami obowiązującymi dla poszczególnych kategorii, ponieważ jego obowiązkiem będzie następnie przestrzeganie warunków określonych w posiadanym zezwoleniu.
Przejazd pojazdu nienormatywnego wymaga pilotowania
Do przejazdu pojazdu ponadgabarytowego potrzebne jest nie tylko samo zezwolenie odpowiedniej kategorii, ale i pilotowanie ruchu takiego pojazdu przez jeden lub dwa pojazdy, w zależności od parametrów pojazdu nienormatywnego. Zasady wykonywania pilotowania przejazdu pojazdów nienormatywnych są regulowane w rozporządzeniu Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 23 maja 2012 r. w sprawie pilotowania pojazdów nienormatywnych.
Ważne: Od 17 lutego 2024 r. zostaną wprowadzone w tym zakresie zmiany, których podstawę stanowić będzie rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 8 listopada 2023 r. w sprawie pilotowania pojazdów nienormatywnych. Rozporządzenie to ogłoszono 16 listopada 2023 r., a datę jego wejścia w życie zaplanowano po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.
W nowym rozporządzeniu doprecyzowano między innymi, że pojazdem wykonującym pilotowanie, może być pojazd samochodowy o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t, o rodzaju nadwozia BB, AF lub AG i wysokości nie mniejszej niż 1,7 m, bez uwzględnienia wysokości urządzeń, o których mowa w ust. 4, a więc w szczególności świateł błyskowych, czy urządzeń nagłaśniających.
Ponadto, od 17 lutego 2024 r. zniknie wprawdzie zapis przewidujący obowiązek wyposażania pojazdu pilotującego w tablicę informacyjną, jednakże w jego miejsce pojawią się inne wymogi. Nowe przepisy znacząco rozbudowały i uszczegółowiły bowiem zasady wyposażenia i oznakowania pojazdów pilotujących.
Przejazd pojazdu nienormatywnego musi odbywać się z zachowaniem zasad ostrożności
Ostatnim z wymogów wynikających z art. 64 ust. 1 Prawa drogowego jest obowiązek zachowania przez kierującego pojazdem nienormatywnym szczególnej ostrożności. Przejazd pojazdu nienormatywnego nie może zagrażać przede wszystkim bezpieczeństwu innych uczestników ruchu i narażać ich na szkodę. Podczas prowadzenia pojazdu powinno się w związku z tym brać pod uwagę w sposób szczególny aktualne natężenie ruchu i warunki panujące na drodze. W zależności od konkretnych gabarytów kłopotliwe dla kierującego pojazdem mogą okazać się zwłaszcza przejazdy przez mosty, czy wiadukty, jak również sytuacje, gdy trasa przebiega blisko obiektów budowlanych. Tu ostrożność kierującego pojazdem powinna dlatego zostać dodatkowo wzmożona.
Czy kierujący pojazdem nienormatywnym powinien posiadać dodatkowe, specjalne uprawnienia?
Przepisy nie nakładają na kierujących pojazdami nienormatywnymi żadnych specjalnych, dodatkowych wymogów, tak jak ma to miejsce na przykład w przewozach towarów niebezpiecznych. Chcąc wykonywać transport ponadgabarytowy, nie trzeba zatem podchodzić do odrębnych egzaminów, czy innego rodzaju testów. Jedyne, czego oczekuje się od kierującego takim pojazdem, to, o czym zostało już wspomniane wcześniej, zachowania szczególnej ostrożności oraz posiadania przy sobie zezwolenia odpowiedniej kategorii na przejazd takiego pojazdu lub zespołu pojazdów.
Nie zmienia to oczywiście faktu, że kierujący pojazdami nienormatywnymi powinni spełniać podstawowe wymogi stawiane przed wszystkimi kierowcami zawodowymi, które wynikają z ustawy o transporcie drogowym, oraz legitymować się wymaganymi w transporcie drogowym innymi zezwoleniami i licencjami. Nie można również zapominać, że w sprawnym prowadzeniu pojazdów nienormatywnych niebagatelną rolę odegrają indywidualne umiejętności kierującego, jego doświadczenie w prowadzeniu wielkogabarytowych środków transportu, czy określone cechy charakteru.
Odstępstwo od warunków technicznych pojazdu dla pojazdów nienormatywnych
Ustawa Prawo o ruchu drogowym, w art. 67 ust. 1 przewiduje również możliwość uzyskania dokumentu określanego jako „odstępstwo od warunków technicznych pojazdu”, które wydaje się dla pojazdów odbiegających od standardowych warunków technicznych w zakresie swojej konstrukcji, budowy, nacisków osi, wymiarów, czy masy. Takimi pojazdami są niewątpliwie pojazdy nienormatywne. Należy mieć jednak na względzie, że odstępstwa od warunków technicznych są udzielane jedynie w indywidualnych oraz uzasadnionych przypadkach. Nie jest więc powiedziane, że każdy pojazd nienormatywny będzie mógł je otrzymać.
Gdyby jednak uzyskali Państwo dla swojego pojazdu nienormatywnego odstępstwo od warunków technicznych, zwracamy uwagę, iż NIE zastępuje ono zezwolenia na przejazd pojazdu nienormatywnego określonej kategorii. Nadal są Państwo zobowiązani w takiej sytuacji, by ubiegać się o zgodę na ruch takiego pojazdu.