Z działaniami windykacyjnymi nigdy nie powinno się zwlekać, o czym sygnalizowaliśmy w naszych publikacjach już wielokrotnie. Wbrew pozorom brak zapłaty w terminie nie jest jedynym problemem, z którym może spotkać się wierzyciel. W niektórych przypadkach dłużnik nie poprzestaje bowiem wyłącznie na samym uchylaniu się od spełnienia swojego świadczenia, ale posuwa się o krok dalej – zaczyna podejmować działania, mające na celu uszczuplenie posiadanego majątku, w ten sposób prowadząc do dodatkowego pokrzywdzenia drugiej strony. Jeżeli taka sytuacja ma miejsce, wierzyciel nie pozostaje na szczęście bez odpowiednich środków ochrony. Jednym z nich jest właśnie tytułowa skarga pauliańska.
Dłużnik odpowiada za zaciągnięte zobowiązania całym swoim majątkiem, przez który należy rozumieć nie tylko majątek teraźniejszy, ale i przyszły. Mimo niespełnienia świadczenia, do którego zobowiązał się on w umowie, nie traci jednocześnie prawa do swobodnego rozporządzania nim. Niestety czasami owo rozporządzanie posiadanym majątkiem może przybrać bardzo niepożądany dla wierzyciela obrót. Taka sytuacja będzie mieć miejsce, gdy dłużnik zacznie wyzbywać się posiadanych dóbr na rzecz osób trzecich, licząc tym samym na ich ochronę przed egzekucją komorniczą. Wówczas warto pamiętać o narzędziu, jakim jest skarga pauliańska, znana już prawu rzymskiemu.
Czym jest skarga pauliańska?
Skarga pauliańska (łac. Actio Pauliana) to rodzaj powództwa przysługującego wierzycielom, znanego już w prawie rzymskim, a obecnie regulowanego w Kodeksie cywilnym, które ma na celu zapewnienie im ochrony na wypadek świadomych, krzywdzących działań dłużnika. Działania te mogą przyjmować postać uszczuplania, wyzbywania się lub ukrywania swojego majątku.
Istotę skargi pauliańskiej reguluje art. 527 § 1 KC, zgodnie z którego treścią, jeżeli na skutek czynności prawnej dłużnika, dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, korzyść majątkową uzyskała osoba trzecia, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, pod warunkiem, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się o tym dowiedzieć.
Jak wynika natomiast z art. 527 § 2 KC, czynność prawna będzie potraktowana jako dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli doprowadzi do niewypłacalności dłużnika lub niewypłacalności w wyższym stopniu, niż był on przed jej dokonaniem.
Powołanie się na skargę pauliańską wymaga tym samym łącznego spełnienia następujących przesłanek:
- istnienia długu (zaskarżalnej wierzytelności pieniężnej),
- dokonania czynności prawnej gwarantującej korzyść majątkową osobie trzeciej, na skutek której dłużnik stał się niewypłacalny lub niewypłacalny w stopniu wyższym, niż był wcześniej,
- świadomości dłużnika, że działa on na szkodę (z pokrzywdzeniem) wierzycieli,
- uzyskania korzyści majątkowej przez osobę trzecią,
- wiedzy osoby trzeciej w zakresie tego, że dłużnik dokonał czynności prawnej ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli lub możliwości uzyskania takiej wiedzy przy zachowaniu należytej staranności (działanie w złej wierze).
Należy również podkreślić, że ochrona przyznawana w ramach skargi pauliańskiej znajdzie zastosowanie także wtedy, gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Uznanie dokonanej czynności prawnej za bezskuteczną będzie możliwe w takim przypadku, jeżeli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową odpłatnie i wiedziała o zamiarze dłużnika.
Domniemanie, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli
Względem dwóch grup osób trzecich przepisy Kodeksu cywilnego, w art. 527 § 3 i 4, wprowadzają domniemanie, iż wiedziały one, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Są to po pierwsze osoby będące z dłużnikiem w bliskim stosunku oraz, po drugie, przedsiębiorcy pozostający z nim w stałych relacjach gospodarczych, jeżeli to właśnie one otrzymały na skutek dokonanej czynności prawnej korzyść majątkową.
Ponadto, jeżeli czynnością prawną była umowa darowizny, a w chwili jej dokonywania dłużnik był już niewypłacalny (lub stał się niewypłacalny właśnie na skutek jej dokonania), także domniemywa się, że działał on ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
W tym miejscu warto zwrócić uwagę na przypadek, w którym osoba trzecia uzyskuje korzyść majątkową bezpłatnie. Wtedy też wierzyciel, zgodnie z treścią art. 528 KC, może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Czynność prawna w skardze pauliańskiej
Czynność prawna dokonywana przez dłużnika z korzyścią dla osoby trzeciej i jednoczesnym, świadomym pokrzywdzeniem wierzycieli ma najczęściej na celu próbę uszczuplenia, wyzbycia się lub ukrycia swojego majątku, jego istotnych części. Mogą być to zarówno czynności dwustronne, jak i jednostronne, polegające na m.in. sprzedaży nieruchomości, samochodu, udziałów lub akcji w spółce, czy dokonaniu darowizny. Pod skargę pauliańską nie będą tym samym klasyfikować się inne działania, takie jak przykładowo zniszczenie drogocennego przedmiotu wchodzącego w skład majątku dłużnika, ponieważ zniszczenie rzeczy nie stanowi czynności prawnej.
Jak skorzystać ze skargi pauliańskiej?
Należy pamiętać, że skarga pauliańska jest powództwem, co wiąże się z koniecznością wystąpienia na drogę postępowania sądowego. Niezbędne stanie się tym samym w szczególności:
- ustalenie sądu właściwego do rozstrzygnięcia sprawy,
- ustalenie, kto w sprawie występuje jako pozwany,
- przygotowanie pozwu, który musi pozostawać zgodny z wymogami przewidzianymi dla pism formalnych,
- poniesienie koniecznych opłat (m.in. opłata od pozwu).
Właściwość sądu jest ustalana na zasadach ogólnych, zgodnie z przepisami o właściwości miejscowej. Powództwo należy wytoczyć przed sądem I instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania.
Na tym etapie konieczne stanie się więc ustalenie pozwanego, którego jesteśmy zobowiązani wskazać w pozwie. Mimo że w pierwszym odczuciu osobą tą zdaje się dłużnik, trzeba wyraźnie podkreślić, że w powództwie ze skargi pauliańskiej pozwanym nie jest dłużnik, a osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową na skutek czynności prawnej. Nie pozywamy więc dłużnika! Wynika to bezpośrednio z treści art. 531 § 1 KC, zgodnie z którego treścią, uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową. Może jednak zdarzyć się, że osoba trzecia zdążyła już rozporządzić uzyskaną korzyścią. Wtedy też wierzyciel powinien wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli tylko osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne.
Wiedząc już, przeciwko komu wytaczamy powództwo, możemy przystąpić do przygotowania pozwu. Powinien on czynić zadość warunkom pisma procesowego, a ponadto zawierać: dokładne określenie żądania (w tym przypadku uznanie czynności prawnej za bezskuteczną wraz z precyzyjnym określeniem, o jaką czynność chodzi, kiedy została ona dokonana, przez kogo), oznaczenie wartości przedmiotu sporu, wskazanie faktów, na których powód opiera swoje żądanie (z uwzględnieniem przesłanek z art. 527 KC), informację o tym, czy strony podjęły próbę mediacji. W pozwie mogą znaleźć się także m.in. wnioski o zabezpieczenie powództwa, czy wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków lub biegłych.
Wniesienie pozwu do sądu wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty. Jej wysokość jest regulowana w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W sprawach o prawa majątkowe, zgodnie z art. 13 ust. 1 tejże ustawy, przy wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia do 20 tys. zł, jej wysokość jest stała. Ustala się ją jednak według wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Jej minimalna wysokość wynosi 30 zł (jeżeli wartość przedmiotu sporu lub wartość przedmiotu zaskarżenia nie przekracza 500 zł), a maksymalna – 1000 zł (jeżeli wartość przedmiotu sporu lub wartość przedmiotu zaskarżenia wynosi od 15 do 20 tys. zł). W sprawach powyżej 20 tys. zł pobiera się natomiast opłatę stosunkową, wynoszącą 5% tej wartości, ale nie więcej niż 200 tys. zł.
Skutki uznania czynności prawnej za bezskuteczną
Orzeczenie sądu o bezskuteczności czynności prawnej dokonanej ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela wiąże się dla powoda z tym, że może on z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły.
Skarga pauliańska ograniczona czasowo
Wierzyciel, który został pokrzywdzony czynnością prawną dokonaną przez dłużnika, na skutek której korzyść odniosła osoba trzecia, może żądać uznania jej za bezskuteczną maksymalnie w ciągu 5 lat liczonych od daty dokonania tej czynności. Po tym czasie nie przysługuje mu już powództwo ze skargi pauliańskiej.
Dochodzenie należności w transporcie z kancelarią LEGALTRANS
W związku z tym, że skorzystanie ze skargi pauliańskiej wiąże się z koniecznością skierowania sprawy na drogę sądową, podlega określonym procedurom. Ich znajomość jest niezbędna dla skuteczności wnoszonego powództwa i sprawnego zakończenia wszczętego postępowania. Jeśli natrafili Państwo na nierzetelnego kontrahenta, który działa na szkodę firmy i próbuje uszczuplić swój majątek, nie radzimy zwlekać z podjęciem stanowczych działań. Zapraszamy dlatego do kontaktu z naszą kancelarią prawną LEGALTRANS, gotową reprezentować Państwa interesy przed sądem i dopełnić wszelkich wymaganych w tym zakresie formalności!