Opóźnienia w transporcie nie są zjawiskiem rzadkim. Zdarzają się z różnych przyczyn, w tym często również z tych niezależnych od samego przewoźnika. Przeważnie temat opóźnień poruszany jest w odniesieniu do nieterminowego dostarczania towarów na miejsce przeznaczenia. Tego rodzaju sytuacje zostały jednak uregulowane zarówno w przepisach krajowych, jak i międzynarodowych.  Inaczej wygląda to w przypadkach, w których opóźnienia dotyczą podstawienia pojazdu na czas na miejsce załadunku. Czy klient może zastosować wtedy karę umowną i obciążyć nią przewoźnika? 

Opóźnienie w podstawieniu pojazdu na miejsce załadunku nie jest zagadnieniem regulowanym bezpośrednio przez przepisy prawa – nie tylko krajowego, ale i międzynarodowego. Oznacza to, że w praktyce należy odwołać się w tym przypadku do zasady swobody umów, o której mowa w kodeksie cywilnym. A zatem, o tym, czy klient będzie mógł obciążyć przewoźnika karą umowną za opóźnienie w podstawieniu pojazdu na miejsce załadunku, przesądzi treść zawartej pomiędzy stronami umowy. Jeśli takie postanowienie znajdzie się wśród zapisów umownych i zostanie zastrzeżone w prawidłowy sposób, wtedy też wierzyciel będzie mógł skorzystać ze swojego uprawnienia i żądać naprawienia szkody poprzez zapłatę określonej sumy pieniężnej. 

Kara umowna w przepisach kodeksu cywilnego 

Jak wskazuje treść art. 484 § 1  kodeksu cywilnego w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wierzycielowi należy się kara umowna w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Teoretycznie może on zatem żądać odszkodowania w wysokości większej niż wysokość kary umownej ustalonej w umowie.

Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony postanowiły inaczej.

Dłużnik ma również prawo żądać zmniejszenia kary umownej. Może zrobić to w dwóch przypadkach: 

• jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane lub 
• gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Jak kara umowna kształtuje sytuację wierzyciela?

Kara umowna to rozwiązanie bardzo wygodne, korzystne dla wierzyciela. Jest tak z kilku zasadniczych powodów. Po pierwsze, kara umowna poprzez swoją funkcję dyscyplinującą względem dłużnika wzmacnia pozycję wierzyciela. Roszczenia przysługujące z kary umownej mają przede wszystkim charakter prewencyjno-represyjny, a nie kompensacyjny. Celem zastrzeżenia w umowie kary umownej jest zniechęcenie dłużnika do podejmowania prób mających na celu obchodzenie lub nieprzestrzeganie postanowień umownych. Po drugie, kara umowna pozwala na znacznie łatwiejsze, szybsze zaspokojenie wierzyciela niż dochodzenie odszkodowania. W ostatnim przypadku przepisy wymagają od niego wykazania szeregu okoliczności (zdarzenia powodującego szkodę, wystąpienia związku przyczynowo-skutkowego, wysokości poniesionej szkody). Przesłanką do nałożenia kary umownej jest natomiast jedynie zastosowanie prawidłowego zapisu w umowie (skuteczne zastrzeżenie kary umownej) oraz niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika. 

Wygórowana wysokość kary umownej – co dalej? 

W odniesieniu do umów przewozu stosunkowo często zdarza się, że klienci zastrzegają karę umowną  w wysokości ustalonego wynagrodzenia za usługę transportową, czyli zgodnie ze stawką frachtu. Mimo że w większości przypadków zastosowanie kary umownej w takiej wysokości będzie stanowiło ewidentne nadużycie, nie oznacza to jednak, że jest to zapis, który możemy traktować jak nieważny, niewywołujący skutków prawnych. 

Dłużnik, który uważa, że wysokość kary jest wygórowana i niesłuszna, ma prawo w takiej sytuacji żądać jej zmniejszenia. Powinien także poprosić wierzyciela, aby ten przedstawił mu dowody poświadczające istnienie szkody wyrządzonej nieterminowym podstawieniem pojazdu na miejsce załadunku. Gdy spotka się on z odmową ze strony kontrahenta, sprawę taką w dalszej kolejności może rozstrzygnąć sąd. W postępowaniu sądowym, gdy kara umowna zostanie uznana za zasadną, jednak sąd potwierdzi, że wysokość takiego obciążenia jest nieadekwatna, dokona zmiarkowania kary umownej. Obniżenie wysokości kary umownej odbywa się z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, a także wystąpienia po stronie wierzyciela ewentualnej szkody. 

W tym miejscu zawsze uczulamy naszych klientów, aby dokładnie zapoznawali się oni z treścią podpisywanej umowy. Po związaniu się jej postanowieniami, jeśli zapisy zostały sformułowane prawidłowo, z reguły niezwykle trudno jest uchylić się od ich skutków. Tych z Państwa, którzy potrzebują profesjonalnej pomocy w przygotowywaniu i opiniowaniu umów z przyszłymi kontrahentami lub zostali obarczeni niewspółmiernie wysoką karą umowną, zapraszamy do niezwłocznego kontaktu z naszymi specjalistami z kancelarii transportowej LEGALTRANS.