Uprawnienia wierzyciela stanowią kluczowy element systemu prawnego, mający istotny wpływ na skuteczność dochodzenia roszczeń. Ich znajomość nie pozostaje obojętna dla sprawnego, płynnego przebiegu windykacji oraz jej pomyślnego zakończenia. Wielu wierzycieli, gdy znajdzie się jednak w sytuacji, w której zachodzi konieczność występowania przeciwko dłużnikowi, nie do końca wie, jakich działań może się podjąć. Co zatem wolno w świetle obowiązujących przepisów wierzycielom?
W Kodeksie cywilnym nie znajdziemy wyrażonej wprost definicji ani wierzyciela, ani dłużnika. Ustawodawca, określając rolę i znaczenie tych stron, posłużył się natomiast konstrukcją zobowiązania. Została ona wyrażona w art. 353 § 1 KC, zgodnie z którego treścią zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie to, co doprecyzowano w § 2, może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. Wierzycielem jest zatem osoba, której przysługuje prawo do żądania od drugiej strony, z którą łączy ją stosunek zobowiązaniowy, określonego działania lub zaniechania.
Najważniejsze uprawnienia przysługujące wierzycielowi
Mówiąc o uprawnieniach wierzyciela, należy zaznaczyć, że będą one różnić się w zależności od tego, na jakim etapie znajduje się obecnie spór. Uprawnienia te są przyznawane nie tylko na mocy ogólnych przepisów cywilnych, ale i procedury cywilnej, czy ustawy o komornikach sądowych i egzekucji.
Uprawnienie do żądania, by dłużnik spełnił swoje świadczenie
Odwołując się do przepisu przywołanego powyżej, podstawowym uprawnieniem każdego wierzyciela jest prawo do żądania od dłużnika, by ten spełnił swoje świadczenie. Świadczeniem jest takie zachowanie dłużnika, które czyni zadość interesom wierzyciela oraz pozostaje zgodne z treścią zobowiązania. Jeżeli dłużnik spóźnia się przykładowo z zapłatą za wykonaną usługę transportową, wierzyciel może domagać się zapłaty faktury VAT. Tego rodzaju świadczenie będzie polegać więc na podjęciu określonego działania. Wierzyciel może jednak zażądać od drugiej strony także tego, by ta zaprzestała określonych zachowań (zaniechanie).
W Kodeksie cywilnym umieszczono wskazówki dotyczące sposobów spełniania przez dłużnika świadczenia oraz wynikające z nich uprawnienia wierzyciela. Oto niektóre spośród nich:
Po pierwsze, zgodnie z treścią art. 354 § 1 KC, dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią. Przepis ten nakazuje brać również pod uwagę cel społeczno-gospodarczy, zasady współżycia społecznego i ustalone w danym zakresie zwyczaje, jeśli takie istnieją. Od dłużnika wymaga się ponadto zachowania staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (art. 355 KC).
Z art. 356 KC wynika natomiast, że wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy wynika to z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia. Co do zasady nie wymaga się zatem tego, by dłużnik działał osobiście. Jeżeli mamy do czynienia z wymagalną wierzytelnością pieniężną, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.
W art. 3581 KC wskazano, że jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Na mocy art. 450 KC, znajdującego się w części poświęconej wykonaniu zobowiązań oraz skutkom ich niewykonania, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes.
Dłużnik powinien zwracać w dodatku uwagę, do czyich rąk spełnia świadczenie. Jeżeli świadczenie nie zostanie spełnione do rąk osoby uprawnionej, dłużnik nie będzie zwolniony ze zobowiązania. Jeżeli przyjęcie świadczenia spełnionego na ręce osoby nieuprawnionej nie zostało potwierdzone przez wierzyciela, istnieje jednak możliwość, aby dłużnik został zwolniony częściowo, w sytuacji, gdy wierzyciel z takiego świadczenia skorzystał (art. 452 KC).
Powołując się z kolei na treść art. 458 KC, jeżeli dłużnik stałby się niewypłacalny, wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin jego spełnienia. Takie uprawnienie przysługuje mu również, jeżeli w związku z okolicznościami, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności uległo znacznemu zmniejszeniu.
Uprawnienie do żądania naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki
W dalszej części przepisów cywilnych wskazano, że w razie zwłoki dłużnika, wierzyciel może żądać (niezależnie od wykonania zobowiązania), również naprawienia wynikłej ze zwłoki szkody. Jeżeli na skutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciłoby jednak dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, może on nie przyjąć takiego świadczenia i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (art. 477 KC).
Uprawnienie do żądania odsetek za opóźnienie
Zgodnie z treścią art. 481 KC, w przypadku świadczeń pieniężnych, jeżeli dłużnik popada w zwłokę, uprawnieniem wierzyciela pozostaje prawo do żądania odsetek za czas opóźnienia. Co istotne, wierzyciel może domagać się odsetek nawet wtedy, gdy nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.
Uprawnienie do rekompensaty w wysokości minimum 40 euro
Wierzyciel, który wywiązał się ze swojego świadczenia, jednak nie otrzymał płatności od dłużnika, może ubiegać się o rekompensatę za koszty odzyskiwania należności (koszty windykacji), w wysokości stanowiącej równowartość kwoty 40 euro, 70 euro lub 100 euro, w zależności od wartości świadczenia pieniężnego. Uprawnienie to przysługuje mu na mocy ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, od dnia nabycia uprawnienia do odsetek oraz bez potrzeby wezwania dłużnika.
Wierzyciel, ubiegając się o prawo do minimum 40 euro rekompensaty, nie musi kierować sprawy do sądu, ani też wykazywać, że poniósł jakiekolwiek koszty związane z windykacją. Wystarczającym jest w tym przypadku sam fakt nabycia uprawnienia do odsetek. Co jednak istotne, rekompensata, o której mowa w przytoczonym przepisie, przysługuje jedynie w relacjach między dwoma przedsiębiorcami.
Uprawnienie do ubiegania się o zwrot kosztów procesu
Jeżeli wierzyciel wygra toczącą się przed sądem sprawę w postępowaniu rozpoznawczym, może wystąpić z żądaniem zwrotu kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, a więc zwrotu kosztów procesu (art. 98 KPC). Od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą mu się także odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.
W postępowaniu egzekucyjnym, zgodnie z treścią art. 770 KPC, dłużnik ma natomiast obowiązek zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji, niezależnie od tego, jak zakończyło się postępowanie. Koszty te ściąga się wraz z egzekwowanym świadczeniem.
Uprawnienie do wyboru komornika
Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji, w art. 8 ust. 5 przyznaje wierzycielowi uprawnienie do wyboru komornika na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem spraw o egzekucję z nieruchomości oraz spraw, w których przepisy o egzekucji z nieruchomości stosuje się odpowiednio. W przypadku wyboru komornik działa poza obszarem swojego rewiru komorniczego.
Uprawnienie do żądania udzielenia informacji, czy przeciwko dłużnikowi prowadzone jest inne postępowanie egzekucyjne
Na mocy art. 7601 KPC, wierzyciel, którego roszczenie stwierdzone jest tytułem wykonawczym lub tytułem egzekucyjnym, może wystąpić z żądaniem udzielenia informacji przez organ egzekucyjny, czy przeciwko dłużnikowi prowadzone jest przez ten organ egzekucyjny postępowanie egzekucyjne. Gdyby tak było, organ egzekucyjny ma obowiązek powiadomić wierzyciela o stosowanych sposobach egzekucji oraz o wysokości egzekwowanych roszczeń, a także o aktualnym stanie sprawy.
Uprawnienie do zlecenia poszukiwania majątku dłużnika
Przepisy regulujące postępowanie egzekucyjne uprawniają wierzyciela (art. 8012 KPC) do zlecenia komornikowi poszukiwania majątku dłużnika, jeżeli na podstawie innych prowadzonych postępowań albo publicznie dostępnych źródeł informacji i rejestrów dostępnych drogą elektroniczną, nie udało się ustalić majątku pozwalającego na zaspokojenie dochodzonego świadczenia.
Uprawnienie do wyboru sposobu prowadzenia egzekucji
Wniosek o wszczęcie egzekucji lub żądanie przeprowadzenia egzekucji z urzędu umożliwia prowadzenie egzekucji według wszystkich dopuszczalnych sposobów (wyjątkiem pozostaje egzekucja z nieruchomości). Jak wynika z treści art. 799 § 1 KPC, wierzyciel może w dodatku wskazać wybrany przez siebie sposób albo sposoby egzekucji. Organ egzekucyjny powinien zastosować ten z nich, który jest najmniej uciążliwy dla dłużnika.
Windykacja faktur w transporcie z kancelarią transportową LEGALTRANS
Windykowanie należności to jedna z tych sytuacji, w której z pewnością nie chce znaleźć się żadna firma. Niestety, nawet mimo dochowania najwyższej staranności przy wyborze kontrahenta, nie wszystkie zdarzenia da się przewidzieć, czy też im zapobiec. Jeżeli występują Państwo w roli wierzyciela i nie wiedzą, jak skutecznie windykować zaległe faktury, zapraszamy do niezwłocznego kontaktu z naszą kancelarią prawną. W LEGALTRANS pomagamy naszym klientom zarówno w przeprowadzaniu działań polubownych, jak i na etapie windykacji sądowej, reprezentując ich interesy przed wymiarem sprawiedliwości.