Przewóz towarów niebezpiecznych należy do niezwykle restrykcyjnych obszarów transportu. Równie surowe wymagania przepisy nakładają na transport żywności, jednak w przypadku towarów określanych jako niebezpieczne, najważniejszą kwestią pozostają nie same warunki przewozu, a skuteczne zabezpieczenie, oddzielenie materiału, ograniczające ryzyko wydostania się go na zewnątrz.
Drogowy transport towarów niebezpiecznych – podstawa prawna
Przewóz towarów niebezpiecznych drogą lądową jest regulowany przez liczne akty prawne, spośród których najważniejszą rolę odgrywają:
- Umowa ADR – międzynarodowa konwencja ADR dotycząca drogowego przewozu towarów i ładunków niebezpiecznych, sporządzona 30 września 1957 r. w Genewie
- Konwencja CMR
- Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych
Ponadto, oddzielnym regulacjom w zakresie transportu lądowego podlega przewóz towarów niebezpiecznych koleją. Normują go odpowiednio:
- RID – regulamin międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych
Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym
Czym jest transport towarów niebezpiecznych?
Konwencja ADR za towary niebezpieczne uznaje takie materiały i przedmioty, których międzynarodowy przewóz drogowy jest zabroniony lub dozwolony pod pewnymi warunkami, określonymi przepisami prawa. Są to towary nieprzystosowane do standardowego przewozu, mogące w takim przebiegu stanowić zagrożenie dla osób oraz mienia, ze względu na znajdujące się w ich składzie substancje żrące, wybuchowe, zapalne, czy zakaźne. Towary niebezpieczne występują w postaci stałej (np. jako materiały sypkie, granulowane), ciekłej i gazowej.
Zostały podzielone na 9 klas, na podstawie stopnia ich niebezpieczeństwa oraz rodzaju zagrożenia:
1. Materiały i przedmioty wybuchowe
2. Gazy
3. Materiały ciekłe zapalne
4.1. Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone
4.2. Materiały samozapalne
4.3. Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne
5.1. Materiały utleniające
5.2. Nadtlenki organiczne
6.1. Materiały trujące
6.2. Materiały zakaźne
7. Materiały promieniotwórcze
8. Materiały żrące
9. Różne materiały i przedmioty niebezpieczne
Jak przebiega transport towarów niebezpiecznych?
Towary niebezpieczne mogą być przewożone nie tylko w pojazdach zamkniętych, ale także otwartych, pod warunkiem właściwego zabezpieczenia ładunku w certyfikowanych opakowaniach, chroniących go przed uszkodzeniem i przedostaniem się do środowiska zewnętrznego. Materiał ten musi zostać zabezpieczony również w taki sposób, aby nie przemieszczał się w trakcie jazdy. Przykładowo, podczas przewozu w cysternie substancji płynnej, powinna wypełniać ona cały zbiornik.
Przewóz towarów niebezpiecznych najczęściej odbywa się na standardowych pojazdach – kontenerach i naczepach. Niektóre substancje są przewożone również cysternami. Należą do nich w szczególności substancje płynne oraz granulaty.
Pojazdy, którymi transportuje się towary niebezpieczne, muszą zostać oznakowane odpowiednimi tablicami ADR.
Kierowcy transportujący towary niebezpieczne są zobowiązani posiadać odpowiednie przeszkolenie, stosownie do zakresu swoich obowiązków oraz odpowiedzialności. Szkolenie musi zostać potwierdzone dokumentami.
Przewóz towarów niebezpiecznych wymaga ponadto zabezpieczenia kabiny oraz wyposażenia jej w sprzęt służący ochronie kierowcy na wypadek niebezpiecznego zdarzenia.
Umowa ADR a konwencja CMR
Zdecydowana większość osób utożsamia przewóz towarów niebezpiecznych w transporcie drogowym z umową ADR. Co jednak ważne, podczas wykonywania tego rodzaju transportu, zastosowanie może znaleźć również konwencja CMR, którą stosuje się do zarobkowego transportu drogowego w relacjach międzynarodowych. Konwencja ADR oraz umowa CMR w niektórych przypadkach będą wzajemnie się uzupełniać.
| Konwencja ADR | Konwencja CMR |
| Ma charakter administracyjnoprawny, Określa obowiązki wobec organów publicznych, wskazuje, jak powinny zachowywać się strony umowy przewozu,Za naruszenie przepisów umowy ADR grozi kara nakładana przez organy państwowe. Może pociągać za sobą także roszczenie innego uczestnika przewozu. | Reguluje tylko i wyłącznie wzajemne prawa i obowiązki stron,Za naruszenie przepisów nie grozi kara nakładana przez państwo (sankcje karne lub administracyjne),Określa wzajemne roszczenia stron w przypadku dokonania naruszeń,Ma szersze zastosowanie niż umowa ADR (konwencja ADR nie zawiera ścisłej, wyczerpującej listy towarów niebezpiecznych),Pozwala na samodzielne ustalenie przez strony, jakie towary klasyfikują one za niebezpieczne (niekonieczne muszą one znajdować się w umowie ADR). |
Transport towarów niebezpiecznych – obowiązki głównych uczestników przewozu w umowie ADR
Umowa ADR reguluje obowiązki nadawcy oraz przewoźnika.
Zgodnie z jej treścią: „Nadawca towarów niebezpiecznych zobowiązany jest dostarczyć do przewozu tylko takie przesyłki, które spełniają wymagania ADR. Powinien on w szczególności:
(a) upewnić się, że towary niebezpieczne są sklasyfikowane i dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR;
(b) zaopatrzyć przewoźnika w informacje i dane w formie możliwej do odczytania oraz, jeżeli to konieczne, w wymagane dokumenty przewozowe oraz dokumenty towarzyszące (zezwolenia, dopuszczenia, powiadomienia, świadectwa)
(c) używać wyłącznie opakowań, DPPL oraz cystern (pojazdów-cystern, cystern odejmowalnych, pojazdów-baterii, MEGC, cystern przenośnych i kontenerów-cystern), które są dopuszczone i odpowiednie do przewozu danych materiałów oraz posiadają znaki wymagane przez ADR;
(d) stosować się do wymagań dotyczących sposobów nadania i ograniczeń wysyłkowych;
(e) zapewnić, aby nawet próżne nieoczyszczone i nieodgazowane cysterny (pojazdy-cysterny, cysterny odejmowalne, pojazdy-baterie, MEGC, cysterny przenośne i kontenery-cysterny), a także próżne nieoczyszczone pojazdy oraz kontenery do przewozu luzem, były oznakowane i zaopatrzone w wymagane duże nalepki ostrzegawcze zgodnie z działem 5.3, a próżne nieoczyszczone cysterny były tak samo zamknięte i szczelne jak w stanie ładownym.
Jeżeli nadawca korzysta z usług innych uczestników przewozu (pakującego, załadowcy, napełniającego, itd.), powinien podjąć odpowiednie środki dla zapewnienia, aby przesyłka spełniała wymagania ADR. Jednakże w przypadku wymagań podanych w pkt. (a), (b), (c) i (e), nadawca może polegać na informacjach i danych udostępnionych mu przez innych uczestników przewozu.
W przypadku, gdy nadawca działa w imieniu osoby trzeciej, osoba ta powinna poinformować nadawcę na piśmie o tym, że przewóz dotyczy towarów niebezpiecznych oraz powinna udostępnić mu wszystkie informacje i dokumenty potrzebne do wypełnienia jego obowiązków”.
Do głównych obowiązków przewoźnika należy natomiast upewnienie się, że:
(a) towary niebezpieczne przeznaczone do przewozu są dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR;
(b) wszystkie informacje wymagane w ADR, dotyczące towarów niebezpiecznych przeznaczonych do przewozu, zostały przed jego rozpoczęciem dostarczone przez nadawcę,
(c) pojazdy i ładunek nie mają oczywistych wad oraz, czy nie występują wycieki lub nieszczelności, braki w wyposażeniu, itp.;
(d) nie upłynął nieprzekraczalny termin następnego badania dla pojazdów-cystern, pojazdów-baterii, cystern odejmowalnych, cystern przenośnych, kontenerówcystern i MEGC;
(e) pojazdy nie są nadmiernie załadowane;
(f) na pojazdach umieszczone zostały wymagane nalepki ostrzegawcze, znaki i tablice barwy pomarańczowej;
(g) w jednostce transportowej znajduje się wyposażenie wymagane w ADR dla jednostki transportowej, załogi pojazdu i określonych nalepek ostrzegawczych.
Transport towarów niebezpiecznych – obowiązki głównych uczestników przewozu w konwencji CMR
Obowiązki nadawcy, który powierza przewoźnikowi towary niebezpieczne, określa art. 22 konwencji CMR. Powinien on dokładnie opisać przewoźnikowi, jakie niebezpieczeństwo przedstawiają powierzane mu towary oraz wskazać, jakie środki ostrożności należy podjąć (tzw. obowiązek informacyjny). Gdzie powinny znaleźć się tego typu informacje? Przyjmuje się, że miejscem właściwym do ich zamieszczenia jest list przewozowy CMR.
Jeśli informacja ta nie została zamieszczona w liście przewozowym, do nadawcy lub do odbiorcy należy przeprowadzenie wszelkimi innymi sposobami dowodu, że przewoźnik wiedział, jakie niebezpieczeństwo przedstawiał przewóz wymienionych towarów.
Ust. 2 wskazuje natomiast, że „towary niebezpieczne, które nie byłyby przewoźnikowi znane jako takie, w warunkach przewidzianych w ust. 1, mogą być w każdej chwili i w każdym miejscu wyładowane, zniszczone lub unieszkodliwione przez przewoźnika bez żadnego odszkodowania. Nadawca jest oprócz tego odpowiedzialny za wszystkie koszty i szkody wynikające z ich powierzenia do przewozu lub z ich przewozu”. Jak zatem widać, nadawca, który nie będzie przestrzegał swoich obowiązków, jest narażony nie tylko na utratę ładunku, ale i zapłatę odszkodowania. Jest to odpowiedzialność o charakterze absolutnym.
Konwencja nie wyszczególnia natomiast zasad odpowiedzialności przewoźnika za szkody wynikające z przewozu towarów niebezpiecznych. W art. 23 wskazuje jedynie na ogólny obowiązek zapłaty odszkodowania za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru.
W niektórych sytuacjach odpowiedzialność przewoźnika będzie mogła zostać wyłączona, np. poprzez powołanie się na naturalne właściwości towaru przy braku instrukcji ze strony nadawcy. Jeśli jednak mimo wskazania takiej instrukcji doszło do powstania szkody w przesyłce, przewoźnik może odpowiadać w większym stopniu, z tytułu rażącego niedbalstwa.