Jednym z najważniejszych aktów prawnych, któremu podlega branża transportowa, jest ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym. Określa ona podstawowe zasady wykonywania krajowego i międzynarodowego transportu drogowego, a także przewozów innego rodzaju, takich jak niezarobkowy przewóz drogowy. Transport dzieli się tym samym z uwzględnieniem różnych kryteriów, do których należy m.in. obszar prowadzonej działalności, czy jej rodzaj. Ich rozróżnienie pozostaje istotne ze względu na stawiane przed każdym z nich wymogi oraz konsekwencje prawne, jakie grożą za nieprzestrzeganie obowiązujących przepisów.
Czym jest transport drogowy w rozumieniu ustawy o transporcie drogowym?
Punktem wyjścia dla rozważań o rodzajach transportu wyodrębnionych w ustawie transportowej, jest zdefiniowanie samego transportu drogowego, co nastąpiło w art. 4 pkt 3. Za transport drogowy ustawa uznaje przede wszystkim krajowy lub międzynarodowy transport drogowy, jednakże, co ważne, na pojęcie to składają się także następujące rodzaje działalności:
- każdy przejazd drogowy wykonywany przez przedsiębiorcę pomocniczo w stosunku do działalności gospodarczej, niespełniający jednak warunków niezarobkowego przewozu drogowego,
- działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa przy przewozie rzeczy (towarów),
- działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa przy przewozie osób.
Krajowy i międzynarodowy transport drogowy
Krajowy transport drogowy polega na podejmowaniu i wykonywaniu działalności gospodarczej, której przedmiotem jest przewóz towarów lub osób z wykorzystaniem pojazdów zarejestrowanych w kraju. Za pojazdy są również uważane zespoły pojazdów, składające się z pojazdu samochodowego, przyczepy lub naczepy. Istotą krajowego transportu drogowego jest to, że odbywa się on wyłącznie na terytorium RP – jazda pojazdu, miejsce rozpoczęcia lub zakończenia podróży, przejazd oraz droga muszą mieścić się w granicach Polski.
Aby wykonywać krajowy transport drogowy pojazdami lub zespołami pojazdów, których DMC przekracza 3,5 tony, niezbędne jest legitymowanie się zezwoleniem na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego. Stanowi ono również podstawę do ubiegania się o licencję na przewozy międzynarodowe (licencję wspólnotową). Zezwolenie to muszą posiadać tym samym przewoźnicy wykonujący transport drogowy rzeczy pojazdami powyżej 3,5 tony oraz przewoźnicy wykonujący transport drogowy osób autokarami lub autobusami. Przepisami nie są natomiast objęci przewoźnicy krajowi w transporcie lekkim, do 3,5 tony. W pewnych sytuacjach przedsiębiorca wykonujący transport drogowy może jednak zostać zwolniony z obowiązku uzyskania zezwolenia, jeżeli będzie wykonywać przewozy w ramach pomocy humanitarnej, medycznej lub w przypadku klęski żywiołowej, a także, gdy stanowi tak wiążąca Polskę umowa międzynarodowa.
Do podjęcia i wykonywania krajowego transportu drogowego w zakresie przewozu osób: samochodem osobowym, pojazdem samochodowym przeznaczonym konstrukcyjnie do przewozu powyżej 7 i nie więcej niż 9 osób łącznie z kierowcą oraz taksówką, przepisy wymagają z kolei uzyskania odpowiedniej
licencji. Licencja jest potrzebna również na podjęcie i wykonywanie transportu drogowego w zakresie pośrednictwa przy przewozie rzeczy i osób (licencja spedycyjna).
W międzynarodowym transporcie drogowym, którego przedmiotem może być transport rzeczy lub osób, jazda pojazdu między miejscem początkowym i docelowym następuje z przekroczeniem granicy RP. Wykonywanie międzynarodowego transportu drogowego wymaga uzyskania licencji wspólnotowej, którą w Polsce wydaje się przewoźnikom posiadającym zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego. Musimy przypomnieć, że od 21 maja 2022 r. nastąpiły w tym zakresie istotne zmiany, ponieważ licencja wspólnotowa (a zarazem zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego) stały się obowiązkowe także dla przewoźników wykonujących międzynarodowy transport drogowy rzeczy pojazdami lub zespołami pojazdów o DMC powyżej 2,5 tony i nieprzekraczającej 3,5 tony. Wcześniej były znane wyłącznie w transporcie ciężkim.
Transport kombinowany
Kolejnym rodzajem transportu, który został wyodrębniony w ustawie o transporcie drogowym, w art. 4 pkt 13, jest transport kombinowany (oraz międzynarodowy transport kombinowany, uwzględniający przekroczenie granicy RP). Odnosi się on wyłącznie do przewozu rzeczy, podczas którego samochód ciężarowy (lub przyczepa, naczepa z jednostką ciągnącą lub bez jednostki ciągnącej, nadwozie wymienne lub kontener 20-stopowy lub większy) korzysta z drogi w początkowym lub końcowym odcinku przewozu, a na innym odcinku z usługi kolei, żeglugi śródlądowej lub transportu morskiego, przy czym odcinek morski przekracza 100 km w linii prostej.
Inaczej ujmując, transportem kombinowanym jest taki transport ładunków, w którym wykorzystuje się więcej niż jedną gałąź transportu, z zastrzeżeniem, że główna trasa przejazdu odbywa się z wykorzystaniem transportu kolejowego, morskiego lub żeglugi śródlądowej, a trasy dowozowe i odwozowe – obowiązkowo z wykorzystaniem transportu drogowego, oraz w określonych odległościach. W transporcie kombinowanym nie następuje ponadto przeładowanie, a więc zmiana jednostki ładunkowej.
W ustawie doprecyzowano, że odcinek przewozu początkowego lub końcowego oznacza przewóz:
- pomiędzy punktem, gdzie rzeczy są załadowane, i najbliższą odpowiednią kolejową stacją załadunkową dla odcinka początkowego oraz pomiędzy najbliższą odpowiednią kolejową stacją wyładunkową a punktem, gdzie rzeczy są wyładowane, dla końcowego odcinka lub
- wewnątrz promienia nieprzekraczającego 150 km w linii prostej ze śródlądowego lub morskiego portu załadunku lub wyładunku.
Transport kombinowany a transport intermodalny i multimodalny
Z transportem kombinowanym, zdefiniowanym wprost w przepisach krajowych, często mylony bywa transport intermodalny i multimodalny, niemające swojej definicji ustawowej. Pomyłki wynikają tu z tego, że każdy z nich może odbywać się z wykorzystaniem różnych gałęzi transportu.
Dla transportu intermodalnego kluczowe pozostaje to, że mimo użycia różnych gałęzi transportu, jednostka ładunkowa, a więc m.in. kontener, naczepa, pozostaje przez cały czas taka sama (tak jak w transporcie kombinowanym), z tym jednak, że nie obowiązują tu jednoznaczne wytyczne odnośnie do konkretnej gałęzi transportu na odcinku początkowym lub końcowym.
Transport multimodalny, w odróżnieniu od intermodalnego i kombinowanego, zezwala z kolei na przeładowanie ładunku do innej jednostki ładunkowej podczas zmiany środka transportowego.
Niezarobkowy przewóz drogowy, czyli przewóz na potrzeby własne
Ustawa o transporcie drogowym dokonuje rozróżnienia pomiędzy pojęciami „transport” a „przewóz”. Zgodnie z art. 4 pkt 6a przewozem drogowym jest transport drogowy lub niezarobkowy przewóz drogowy, a także inny przewóz drogowy w rozumieniu przepisów rozporządzenia (WE) nr 561/2006. Do przewozów zdefiniowanych w ustawie transportowej należy przewóz regularny, regularny specjalny, wahadłowy, okazjonalny, kabotażowy (wykonywany pojazdem samochodowym zarejestrowanym za granicą lub przez przedsiębiorcę zagranicznego między miejscami położonymi na terytorium RP), oraz, zasługujący na większą uwagę, niezarobkowy przewóz drogowy na potrzeby własne.
Niezarobkowy przewóz drogowy, czyli przewóz na potrzeby własne, to przewóz, przez który należy rozumieć każdy przejazd pojazdu przeznaczonego do nieodpłatnego krajowego i międzynarodowego przewozu drogowego osób lub rzeczy po drogach publicznych, który może odbywać się z pasażerami lub bez, z ładunkiem lub bez ładunku. Aby mówić ponadto o niezarobkowym przewozie drogowym, musi być on wykonywany przez przedsiębiorcę pomocniczo w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej i spełniać łącznie następujące warunki:
- pojazdy samochodowe używane do przewozu są prowadzone przez przedsiębiorcę lub jego pracowników,
- przedsiębiorca legitymuje się tytułem prawnym do dysponowania pojazdami,
- w przypadku przejazdu pojazdu załadowanego – rzeczy przewożone są własnością przedsiębiorcy lub zostały przez niego sprzedane, kupione, wynajęte, wydzierżawione, wyprodukowane, wydobyte, przetworzone lub naprawione albo celem przejazdu jest przewóz osób lub rzeczy z przedsiębiorstwa lub do przedsiębiorstwa na jego własne potrzeby, a także przewóz pracowników i ich rodzin,
- nie jest przewozem w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie usług turystycznych.
Wystarczy tym samym niespełnienie tylko jednego z tych wymogów, aby danego przewozu nie można było zaklasyfikować w tej kategorii.
Podstawą do wykonywania niezarobkowych przewozów na potrzeby własne jest uzyskanie zaświadczenia (krajowego lub międzynarodowego), potwierdzającego zgłoszenie przez przedsiębiorcę prowadzenia przewozów drogowych jako działalności pomocniczej w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej. Jest ono obowiązkowe w przewozach wykonywanych pojazdami powyżej 3,5 tony oraz autobusami i autokarami.
Potwierdził to również Naczelny Sąd Administracyjny, w wyroku z dnia 7 kwietnia 2008 r., sygn. akt II GSK 15/08, stwierdzając, że „Przedsiębiorca prowadzący inną, niż działalność transportowa działalność gospodarczą, chcąc wykonywać choćby incydentalnie przewóz drogowy (a więc realizować tę działalność jako pomocniczą, niewiodącą w stosunku do podstawowej działalności), aby móc wykonywać tę działalność legalnie, musi legitymować się zaświadczeniem o zgłoszeniu przewozu na potrzeby własne. Obowiązek ten dotyczy każdego przedsiębiorcy, podejmującego przewóz pojazdami o masie ponad 3,5 t. jako działalność niezarobkową i towarzyszącą innej, niż transportowa, podstawowej działalności gospodarczej (wykonywanej pomocniczo)”.
Z obowiązku tego zwolnione są jednak przewozy drogowe wykonywane w ramach powszechnych usług pocztowych, a także przez podmioty niebędące przedsiębiorcami, o których mowa w art. 3 ust. 2 pkt 3 u.t.d. oraz przez przedsiębiorców posiadających uprawnienia do wykonywania transportu drogowego. Oznacza to tym samym, że aby wykonywać niezarobkowe przewozy na potrzeby własne, nie trzeba być przewoźnikiem drogowym. W takim jednak przypadku wymagane będzie właściwe zaświadczenie.
Przewóz na potrzeby własne a przewóz niehandlowy w celach prywatnych
Definicji „przewozu niehandlowego” nie znajdziemy w ustawie o transporcie drogowym, a wyłącznie w rozporządzeniu (WE) nr 561/2006, do którego została ona dodana jednak niedawno, bo dopiero przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1054 z dnia 15 lipca 2020 r, w art. 4 lit. r). Uprzednio definicję przewozów niehandlowych opierano na wyroku TSUE z dnia 3 października 2013 r. w sprawie C-317/12.
W brzmieniu, jakie nadaje natomiast rozporządzenie, przewozami niehandlowymi są przewozy drogowe inne niż przewozy zarobkowe lub na potrzeby własne, za które podmiot je wykonujący nie otrzymuje bezpośredniego ani pośredniego wynagrodzenia. Przewozy te nie mogą w dodatku generować bezpośrednio ani pośrednio żadnego dochodu dla kierowcy pojazdu, ani nikogo innego oraz nie mogą mieć związku z działalnością zawodową lub zarobkową.
Jeżeli potrzebują Państwo wsparcia w skompletowaniu i przygotowaniu wszystkich, a zarazem licznych dokumentów niezbędnych do założenia firmy przewozowej, zapraszamy do kontaktu i skorzystania z usług naszej kancelarii prawnej LEGALTRANS, która pomaga polskim przewoźnikom w otwieraniu JDG oraz spółek transportowych.